Deze week gelezen: Maggie Nelson

Maggie Nelson: de redacteur las een oorspronkelijk essay in 240 delen over een kleur, over pijn en rouw, dat ook vragen over genre oproept.

*

Daan Stoffelsen: Maggie Nelson, Bluets

In de vierde aflevering van deze rubriek, ruim vier jaar geleden, schreef ik over Maggie Nelsons The Argonauts (2015), een boek over queerness en over transformatie door genderoperatie en zwangerschap. ‘Ik weet niet of ik het half begrijp,’ schreef ik, maar ook: ‘Dat zijn interessante en belangrijke vragen. Ze stelt ze continu: wat is identiteit, hoe ben je jezelf, met wie, lichamelijk en geestelijk?’ Het heeft even geduurd, maar mede door de vertaaloefening van Nicolette Hoekmeijer en Mia Martin in Terras, heb ik Nelsons boek uit 2009 besteld bij de boekhandel, Bluets. Ik heb het mezelf moeilijk gemaakt door de Nederlandse vertaling (mei 2021 bij Atlas Contact, reserveer hem vast bij je boekhandel) niet af te wachten, en in het Engels te lezen. Maar ook voor dit boek geldt: razendinteressant. Droevig ook, en geestig. Zo begint Nelson:

‘1. Suppose I were to begin by saying that I had fallen in love with a color. Suppors I were to speak this as though it were a confession; suppose I shredded my napkin as we spoke. It began slowly. An appreciation, an affinity. Then, one day, it became more serious. Then (looking into an empty teacup, its bottom stained with thin brown excrement coiled into the shape of a sea horse) it became somehow personal.

2. And so I fell in love with a color—in this case, the color blue—as if falling under a spell, a spell I fought to stay under and get out from under, in turns.’

De gedachte heeft iets geestigs: verliefd op een kleur, onder de betovering van blauw. Iets origineels, zoals Heather Christle deed met huilen en tranen, en net als bij die essayiste wordt Nelson nu eens intiem persoonlijk en dan weer bijna academisch afstandelijk. In 240 kleine essays van enkele alinea’s tot een enkele zin, genoemd naar de korenbloem (maar dan in het Frans, Nelson komt pas laat erachter dat die prachtige blauwe bloem een doodnormale Engelse naam heeft), onderzoekt ze de kleur blauw, perceptie, pijn, het fysieke en emotionele en intens liefdesverdriet. Rouw. Goethe komt langs en Wittgenstein (denk hier een zwetende emoji) en Gertrude Stein en Marguerite Duras en Leonard Cohen en Joni Mitchell. Een psycholoog die beweert dat ‘some crying is simply “maladaptive, dysfunctional, or immature.”‘ Waarop Nelson schrijft:

‘94. —Well then, it is as you please. This the dysfunction talking. This is the disease talking. This is how much I miss you talking. This is the deepest blue, talking, talking, always talking to you.’

Zo gaat ze van droge wetenschappelijke nonsens naar de persoonlijke pijn achter het boek in snoeiend korte, licht variërende zinnen, ‘talking, talking, always talking to you’. Wikipedia noemt dit een ‘poetry collection’, maar Nelson is primair een essayist. Talig is Bluets heel sterk en verzorgd (voorzover ik dat kan beoordelen bij het Engels) maar poëzie is het niet; ik lees lopende prozazinnen. Het boek heeft wel iets ongrijpbaars, met mooie inzichten en pijnlijke observaties. Zo schrijft ze naar aanleiding van Leonard Cohens ‘Famous Blue Raincoat’, dat hij besluit met ‘Sincerely, L. Cohen’, dat het haar minder alleen doet voelen…

‘… in composing almost everything I write as a latter. I would even go so far as to say that I do not know how to compose otherwise, which makes writing in a prism of solitude, as I am here, a somewhat novel and painful experiment.’

Dus zijn de Bluets brieven? Zo lijkt het dus niet alleen om kleur en pijn en gemis te gaan, maar ook om taal en genre. Alleen al die laatste kwestie maakt dit een bundel om te herlezen, en straks in vertaling.

Bluets verscheen bij Jonathan Cape in het Verenigd Koninkrijk (ik kocht het bij Athenaeum) en verschijnt in mei bij Atlas Contact.

/

Deze week gelezen: Sheila Sitalsing

Sheila Sitalsing: de redacteur las een persoonlijke, profetische, pijnlijk en stilistisch sterke columnbundel die een jaar omvat dat nog niet afgelopen lijkt te zijn.

*

Daan Stoffelsen: Sheila Sitalsing, Dagboek van een krankzinnig jaar

Ik ben fan van Sheila Sitalsing. Niet genoeg om er weer de Volkskrant voor in huis te halen, die ik om de woordspelige koppen en flinterdunne cultuurpagina’s voor een saaiere krant heb ingeruild, maar ze schrijft haar wisselcolumn zo scherp, geestig en empathisch dat ik me toch steeds laat verleiden op een twitterlink te klikken. Of naar Topics.nl te surfen, waar ik via mijn abonnement op misschien wel de degelijkste krant van Nederland ook Volkskrantstukken mag lezen, maar daar ontbreken dan weer de columns vanaf 18 september tot de jaarwisseling.

Maar nu is er Dagboek van een krankzinnig jaar, een boek dat bewijst dat bundelen meer kan zijn dan het opbakken van oude prakjes (de grote uitzondering was natuurlijk al Marja Pruis). Deze verzameling geeft daadwerkelijk een representatief beeld van 2020, een jaar dat nog niet afgelopen lijkt te zijn. Corona, de toeslagenaffaire, Rutte, De Jonge beheersen de kranten nog steeds. Op Athenaeum.nl publiceerde ik voor uit een column van 29 januari, die zo begint:

‘Het allerliefste wat ik heb kwam thuis met een snotneus. De woorden “zie je wel”, en “meter afstand houden”, en “inkwartieren”, en “moeten we de buren niet waarschuwen” vielen.’

De kracht van Sitalsing zit hem in de stijl: superlatief lief maar onzijdig, dat botst en valt op, en dan zoiets doodnormaals als een snotneus. Althans, dat was tóén doodnormaal, en dat is ook Sitalsing: ze is scherp op het profetische af. Pas een kleine maand later werd de eerste besmetting in Nederland geciteerd, de anderhalve meter en de quarantaine volgden daarna pas. De column gaat dan ook vooral over Wuhan in lockdown. Precies zo vooruitziend merkt Sitalsing begin november op over Hugo de Jonge: ‘Misschien heeft hij meteen daarop gedacht aan het geëlleboog dat nu volgen gaat, en aan het “Waarom wíj niet?!” dat onvermijdelijk zal klinken wanneer het ministerie straks (later? over een halfjaar? over een jaar? nooit, omdat we na langdurig gebruik hoorntjes blijken te krijgen van het Pfizer-vaccin?) schaarse vaccins moet gaan verdelen.’ En ik heb het me een heel jaar niet gerealiseerd, maar Sitalsing meer dan tienmaal: ‘Nog even doorbijten, en er zijn verkiezingen.’

Sitalsing is niet alleen persoonlijk (ze schrijft niet zelden over mensen ‘in mijn directe omgeving’ en wat ‘het elfjarig kind naast me op de bank’ vindt, haar observatievermogen is blijkbaar erfelijk) en profetisch, maar ook pijnlijk precies als het om hooggeplaatsten gaat. Mark Rutte krijgt wel enige sympathie als coronapremier, maar niemand weet het teflon en de marketingglans beter te duiden dan Sitalsing. De koning krijgt maar liefst drie venijnige brieven van Sitalsing, geopend met ‘Lieve koning’ en doorspekt met presocratische relativering:

‘Het gaat hard, zou je denken, maar dat is schijn. Want alles stroomt, maar tegelijk verandert er weinig. Inzicht geven in uw precieze uitgaven gaat de premier zo laat en summier mogelijk doen, en wie in de regering komt vergeet de stoere voornemens over de koning doorgaans op de drempel van de Trêveszaal.’

Sitalsing volgt de verkiezingen in Suriname en wekt mijn geloof in de democratie weer op (kippenvel!), ziet vluchtelingen en #blacklivesmatter-demonstranten (‘Toen in de grote vergaderzaal van de Tweede Kamer het begrip ‘Zwarte Piet” viel, en toen dat tot wijdverspreide berichtgeving leidde (Rutte: “Ik begrijp de pijn”), wist je: we zijn weer thuis.’), schrijft over de juridische rommel rond coronaboetes (en besluit: ‘Arme boa’s.’) en kan het niet laten over de cda te schrijven (‘En zo ging deze column toch gewoon weer over het cda.’).

Ze is rechtvaardig en geestig, en telkens weer scherp. Toch maar weer die krant? In ieder geval reserveer ik vast Dagboek van een krankzinnig jaar II: 2021. Verschijningsdatum 11 januari 2022?

De Bezige Bij gaf Dagboek van een krankzinnig jaar uit. Op Athenaeum.nl staat dus een fragment – maar het boek is bij elke boekhandel te bestellen.

/

Deze week gelezen: Stefan Hertmans

Stefan Hertmans: de redacteur las een indrukwekkende reconstructie met dramatisch invulwerk.

*

Daan Stoffelsen: Stefan Hertmans, De opgang

Thuisonderwijslezen is versnipperd lezen. Korte verhalen. Columns. Ik verwacht snel wat te kunnen schrijven over Sheila Sitalsings nieuwe boek Dagboek van een krankzinnig jaar, een bundel columns uit 2020 die verrassend houdbaar blijken, en Maggie Nelsons Bluets, een essay in korte stukken over de kleur blauw, verlies en depressie.

Maar ik pakte ook Stefan Hertmans’ De opgang op, dat tweemaal door redacteurs van De Groene Amsterdammer als beste boek van 2020 werd genoemd, en vijfmaal in totaal in de eindejaarslijstjes van Nederlandse en Vlaamse kranten en weekbladen. Een van mijn hiaten in de Nederlandse literatuur is Hertmans’ bekroonde Oorlog en terpentijn, maar ik las wel zijn epische boek De bekeerlinge. Mijn sterkste associaties bij De opgang waren echter Jeroen Olyslaegers’ Wil en Herman Van Goethems 1942, een roman en een monografie in dagboekstructuur die de collaboratie in Antwerpen reconstrueerden.

Hertmans onderzoekt namelijk de vorige bewoner van zijn huis, Willem Verhulst (1898-1975) die door zijn systematische verraad in hoge kringen van de bezetter kwam. Er zijn wonderbaarlijk veel bronnen over die man: een boek door zijn zoon, een tegenpublicatie van zijn dochter, dagboeken van de echtgenote, NIOD-achtige documentatie. Daarnaast heeft Hertmans zijn eigen herinneringen aan de eerste rondleiding door het sterk verwaarloosde pand. Het grootste deel van De opgang is reconstruerend: Hertmans beschrijft scènes in het leven van deze Willem. Het is bewonderenswaardig wat hij te weten is gekomen. Al twijfel je of de citaten en het ‘smoezelen’ echt uit een bron komen – het lijkt ver weg:

‘Later zou hij vaak zeggen dat hij vanaf dat moment de Belgische staat was gaan haten. Rond diezelfde tijd komt hij te weten dat zijn oudere broer Edward gesneuveld is aan het front, maar dat lijkt ver weg voor hem. Zelf is hij, vanwege dat blinde oog, afgekeurd voor legerdienst. Met een Vlaamse cycloop als ik kunnen de Franstalige officieren aan den IJzer niets beginnen, lacht hij tegen een meisje met wie hij zit te smoezelen.’

Hertmans schrijft het boek als een steeds nadere kennismaking. ‘De man die ik wil leren begrijpen komt langzaam in beeld,’ schrijft hij, en inderdaad, de overspeligheid en slechtheid van deze man krijgt steeds steviger contouren. Hij heeft lijsten met doden op zijn naam staan, betekende weinig voor zijn gezin en kwam ook na zijn vervroegde vrijlating nooit tot inkeer. Net als vele van zijn bondgenoten overigens – Bart De Wever figureert in het laatste deel van het boek als lofredenaar op Verhulsts minnares, die de negentig gehaald heeft met haar Vlaams-nationalistische gedachtegoed.

Een stevig en indrukwekkend verhaal, maar Hertmans vult daar wel veel bij in. ‘Harmina, door iedereen Mientje genoemd, kan de scène niet uit haar gedachten krijgen: die bevende, stotterende, smekend naar haar hand tastende, gedurende een paar tellen blinde Willem.’ Bij zulk drama tast ik naar een bron. Heeft ze dat echt gezegd? Opgeschreven? Deze Mientje, de echtgenote in spe en echte held van het verhaal, begint immers pas jaren later aan dagboeken. Ik wil het wel geloven, maar zij, de ware held van dit verhaal, komt pas echt tot leven als Hertmans daadwerkelijk ruim gaat citeren uit die dagboeken.

Misschien is dat een smaak die gevoed is door de tweets van Capitoolbestormingen, toeslagendrama en coronacijfers: het echte, rauwe wint het bij mij van de fictie. Dus liever het documentaire 1942 – of, in de volle wetenschap dat het verhaal voor rekening van de schrijver is – de roman Wil, en niet zo’n mengvorm.

De Bezige Bij gaf De opgang uit.Op Athenaeum.nl staat een fragment.

/

Dit jaar gelezen: 2020

Niet alleen schrijvers uitdagen nieuwe literatuur te schrijven, maar ook lezen, lezen, lezen: goede literatuur bestaat bij gratie van goede literatuur. Vandaar deze rubriek, vandaar ook weer dit jaar een ‘Dit jaar gelezen’. Was 2020 een bleek jaar? Het had kleur genoeg om de beste boeken te noemen – en Tove Ditlevsens Kopenhagentrilogie werd meermalen genoemd.

*

Maureen Ghazal

  • Marjolijn van Heemstra , Reistijd, bedtijd, ijstijd
    Een bundel vol kwetsbare en rake zinnen die samen een leven doorlopen en zowel dichtbij komen als uitzoomen op een wereld en universum die ook niet altijd lineair blijken te zijn. Na het lezen galmen de gedichten ons wankelende tijdsbesef na.
    ‘Wat als wij de laatste krimp zijn/ van een stoffige implosie,/ het finale inhaleren/ van de vroegste hap naar adem?’
  • Bernke Klein Zandvoort, Veldwerk
    Een prachtige dichtbundel met bijzondere observaties en gedachtes die vragen om herlezing. De gedichten zetten aan ook zelf zorgvuldiger waar te nemen. Het begint bij de omslag die op het eerste ogenblik uit bloemen en planten lijkt te bestaan maar bij beter kijken toch iets anders ontvouwt. De bundel bevat een verwondering en speelsheid die al weerklinkt in de inhoudsopgave.
  • Isabella Hammad, De Parijzenaar
    Een historische roman gebaseerd op de eigen familiegeschiedenis van Isabella Hammad, vertaald door Gerda Baardman en Jan de Nijs. De Brits-Palestijnse auteur beschrijft het leven van de Palestijnse Midhat Kamal die rond de eerste wereldoorlog naar Parijs trekt om te studeren en na zijn studie als ‘Parijzenaar’ terugkeert naar Palestina. Hammad beschrijft in uitvoerige stijl het leven tussen verschillende werelden in, de Britse overheersing en de Arabische onafhankelijkheidsstrijd. Een intrigerend en urgent verhaal over een land en zijn geschiedenis die maar weinig klinkt.
  • Raoul de Jong, Jaguarman
    In het boek gaat Raoul de Jong op zoek naar zijn onbekende voorvader: Jaguarman. Tijdens die zoektocht ontdekt hij meer over zijn Surinaamse wortels, gaat hij op expeditie in zijn geliefde Amazone en brengt hij een ode aan zijn Surinaamse helden. In elke zin weerklinkt de noodzaak dat dit geschreven moest worden. Het is ontroerend, pijnlijk, spiritueel, maar kent ook een grote lichtheid. Het leert de lezer vooral dat de geschiedenis van Suriname uit een grote hoop en levenskracht bestaat. Een boek dat ik iedereen zou willen aanraden.
  • Tove Ditlevsen, De Kopenhagentrilogie
    Een portret van een schrijver, geboren in 1917 in Denemarken, die van kinds af aan met een enorme drijfveer en kracht schrijft in een omgeving waarin ze niet altijd geacht wordt te schrijven. Een prachtige reeks met zorgvuldige zinnen (vertaald door Lammie Post-Oostenbrink) over het ontworstelen aan het milieu waarin ze opgroeit, haar ontwikkeling als schrijver, en de continue strijd die ze moet voeren voor onafhankelijkheid.

Thomas Heerma van Voss

Toen De Groene Amsterdammer me eerder deze maand vroeg om een overzicht van mijn beste boek van het jaar, kon ik niets bedenken: ik had te weinig gelezen, vond ik, en van de titels die ik wel had gelezen kwam er niet één nadrukkelijk bovendrijven – er was zo veel goed, Gerbrand Bakker, Merijn de Boer, momenteel ben ik bezig met Lize Spit. Voor het overzicht op deze website heb ik louter gekeken naar de boeken die ik voor De Groene Amsterdammer las. Mijn twee favorieten:

Szczepan Twardoch, De koning

De koning, dat werd genomineerd voor de Europese Literatuurprijs in de vertaling van Charlotte Pothuizen,  vertelt het verhaal van de zeventienjarige Moisje Bernstein, die bokst in het Warschau anno 1937. Het resultaat is een vlot lezende, strak geschreven en strak vertaalde, nergens opgeklopte vertelling over boksen en over oorlog voeren, over de verschillen tussen die twee en over de ondoorzichtige krachten die uiteindelijk zelfs de stoerste vechters klein krijgen.

Tove Ditlevsen, Kindertijd

Een favoriet op alle eindejaarslijstjes, en begrijpelijk: Tove Ditlevsen (1917–1976) schrijft namelijk buitengewoon sfeervol, haar taal is secuur en indringend in haar Kopenhagentriologie (vertaald door Lammie Post-Oostenbrink). De afgelopen tijd las ik het sterke tweede deel, Jeugd, en dat heeft dezelfde bedwelmende kracht als Kindertijd. Dat eerste boek staat vooral in het teken van dromen. In kernachtige hoofdstukken beschrijft Ditlevsen terugblikkend haar vroegste jeugd. Ze groeit op als een eenling tussen twee wereldoorlogen in, en ze beseft gelijktijdig twee dingen die elkaar niet uitsluiten: op een dag kan ik gelukkig weg uit dit leven, en ook: op een dag verlang ik terug naar sommige vroegste momenten van ‘vreemd, oneindig broos geluk’.

Daan Stoffelsen

Marja Pruis noemde 2020 ‘een vreemd, stroperig jaar’ in De Groene Amsterdammer, en dat herken ik. Ik vond 2020 bleek. 2019 was evident het jaar van Manon Uphoffs grootse roman Vallen is als vliegen, en dat Valeria Luiselli met Archief van verloren kinderen een geweldig boek had geschreven, bleek ook toen het als een van de beste romans van de eenentwintigste eeuw genoemd werd in datzelfde weekblad. (Net als Vallen is als vliegen overigens.) Rijpe en harde boeken zijn dat, die uitnodigen tot her- en herlezing, tot bewondering en gesprek. Dat lijkt me het beste criterium voor een eindejaarslijstje: herinner je je dit boek over een paar jaar nog? Was het belangrijk, maakte het indruk, zoals NRC Handelsblad het omschrijft?

En dan vrees ik voor dit jaar. Natuurlijk heb ik niet alles gelezen. Heel veel buitenlandse literatuur niet, en Ali Smiths kwartet, Tove Ditlevsens trilogie en Annie Ernaux’ laatste roman wil ik graag gaan lezen, net als essays van Joan Didion, Annie Dillard en Vivian Gornick in Nederlandse vertaling. (Wat is het goed dat zoveel essayistiek vertaald wordt!) Marieke Lucas Rijnevelds tweede roman en Stefan Hertmans nieuwe boek heb ik nog niet uit. En aan Esther Gerritsen en David Van Reybrouck ben ik nog helemaal niet begonnen.

En natuurlijk was ik, zoals velen onder ons, dit jaar een andere lezer, een ander mens. Na het Boekenbal ging bijna alles online, ik was de enige echte thuiswerker bij de boekhandel. Ik was niet eenzaam en ik was niet ziek, ik mag niet klagen. Maar de beperkingen bedrukten me wel. Misschien durf ik daarom niet te juichen.

Maar goed, ik keek terug in deze leesrubriek, en vulde hem met wat namen aan. En dan is het toch wel een rijk jaar, waarin schrijvers daadwerkelijk wat durfden. Ze waren open en nieuwsgierig, ze zochten nieuwe vormen en eigen onderwerpen, ze hadden humor en inzicht.

Vroeg in 2020 verscheen Wytske Versteegs Verdwijnpunt, dat uitgaande van een geschiedenis van misbruik en aanranding, van depressie ook, verwijdering van geliefden, zelfmutilatie, zelfmoordverlangen, de taal onderzoekt voor al die ellende, de pijn betast en het sentiment woorden geeft. Een essay dat me raakte, en door zijn ernst en zachtheid boven de rest van 2020 uittorent. Heather Christles Het boek der tranen (vertaald door Koen Boelens en Helen Zwaan) is veelvormiger en bedrieglijk luchtiger over een verwant onderwerp. Laten we praten, laten we vertellen, laten we onderzoek doen, zeiden die boeken me, en die pijnlijke openheid, al is het niet altijd leuk, trof me ook bij Sinan Çankaya, Daan Borrel en Thomas Heerma van Voss. Zo moet het: persoonlijk, verhalend, pijnlijk – en met oog voor de beste vorm.

Maar laten we het ook over fictie hebben. Drie van mijn beste boeken verschenen juist later in het jaar, en zijn juist geestig, gedreven door vertelplezier. In omvang van groot naar klein: Merijn de Boers roman De saamhorigheidsgroep, die opvallend veel genoemd wordt in de eindejaarslijstjes, is vol lust, humor en weemoed, Rob van Essens nieuwste verhalenbundel Een man met goede schoenen is enorm geestig, inventief en melancholisch, en Mathijs Deens novelle Het lichtschip is even exotisch als oerhollands, even overtuigend als bizar. Ik was ook onder de indruk van de hardheid van het romandebuut van Simone Atangana Bekono en het visionaire van het romandebuut van Ewoud Kieft. Oeuvres om te volgen.

Laten we dat doen. Volgen. En lezen, herlezen. Op naar het nieuwe jaar!

/

Deze week gelezen: Emma van Meyeren

Emma van Meyeren: de redacteur las een mooi denkend document over rouw en verwerking, het fysieke en rituele – met rake formuleringen.

*

Daan Stoffelsen: Emma van Meyeren, Ook ik ben stukgewaaid

Deze zondagochtend was mijn stiefmoeder overleden, ik reisde per trein en ov-fiets naar mijn vader, en ik las. Emma van Meyeren, een jonge journaliste die schrijft over muziek en feminisme, verloor tien jaar geleden haar moeder, en in drie essays onderzoekt ze het karakter van blijvende rouw. Ook ik ben stukgewaaid heet dit debuut, en het is een mooi, klein document, dat uitgaat van de onzin dat rouw verdwijnt, verwerkt kan worden. (Het kan, is mijn ervaring, zijn scherpste randjes verliezen, de intensiteit neemt af, maar na ruim twintig jaar kan ik nog huilen om het verlies van mijn eigen moeder.)

Freud, schrijft Van Meyeren, beweerde dat al: ‘Normale rouw lost zich volgens hem vanzelf op door het verstrijken van de tijd. Gebeurt dit niet, dan is er volgens Freud sprake van gecompliceerde rouw, dat samenvalt met melancholie.’ Dat is ongerichter, of eigenlijk allesomvattender. ‘Totalitair’ noemt Van Meyeren dat.

Zo heb ik de term melancholie nooit begrepen. Maar Van Meyeren laat interessante dingen zien, benadrukt het fysieke van rouw, de rol van (zelfontworpen) rituelen, en kijkt met een voor mij frisse blik naar Marieke Lucas Rijnevelds romandebuut, en introduceert Chantal Akerman bij mij. Die filmmaker filmde en schreef over de band met haar moeder en over hun gedeelde liefde voor kwark, een band die misschien wel na haar moeders dood leidde tot haar eigen zelfdoding. De suggestie is te sterk, zeker als Van Meyeren zegt dat er maar een aantal maanden tussen zat – het was meer dan een jaar.

Het zijn denkende veeleer dan verhalende essays die, zoals dat hoort, oproepen tot herlezing en doordenken. Niet alles wat ze schrijft, overtuigt me, maar Van Meyeren formuleert raak.

‘De transformatie van een leven met iemand naar een leven met de herinnering aan iemand vraagt om een heroriëntatie. […] Het vinden van een rouwperspectief is een exacte en onherleidbare zoektocht naar een lens die werkt. Een zoektocht die voelt alsof ik op de stoel van een opticien zit tijdens een oogmeting terwijl er op hoog tempo voor mijn ogen klepjes worden gedraaid, geopend en gesloten. “Is dit beter, slechter of zie je geen verschil?”

Het antwoord daarop is zowel bij de opticien als in rouw meestal dat ik het verschil niet direct kan zien.’

Exact én onherleidbaar? Mmm. Maar de ogentest is een prachtig beeld, dat evengoed voor Van Meyerens rouw staat als voor de tastende manier waarop ze daarover nadenkt.

Ook ik ben stukgewaaid is uitgegeven door Chaos.

/

Deze week gelezen: Terras 19

Leanne Shapton en Maggie Nelson in Terras #19: de redacteur las een rijk nummer met vertrouwde kwaliteit en verrassingen.

*

 

Daan Stoffelsen: Terras #19 Naar Water

Dit is geweldig: ik schreef hier 20 november over Leanne Shapton, en ik meldde op het nippertje dat er een vertaling van een fragment uit Swimming Studies in Terras zou verschijnen. En nu ligt het nummer op de mat. Dank, redactie.

Naar water, op het omslag zo typografisch zo geschikt dat er ook Awater te lezen is, en ‘Rat’ en zoveel auteurs en vertalers herbergt dat een opsomming à la De Revisor op het omslag niet gepast had, is een heel rijk nummer. Het is een breed uitgolvend nummer dat vissen, zwemmers, genderfluïditeit, overstroming, droogte en Herakleitos aandoet. Misschien is het thema té ruimhartig, maar dat geeft niet aangezien de individuele bijdragen overtuigen. Behalve Shapton tref ik Maggie Nelson, Laura Broekhuysen, Miek Zwamborn, Erik Lindner en Renée van Marissing aan, en vertalers als Heleen Oomen, Nicolette Hoekmeijer en Rokus Hofstede, maar ik word vooral verrast door voor mij nieuwe schrijvers, en ik heb nog lang niet alles gelezen in tijdens mijn literaire jutterstocht.

Toch nog even Shapton. Koen Boelens vertaalde ‘Wasgoed’, over een bezoek aan de Hampstead Heath Ladies’ Pond, een zwemvijver met natuurwater. Een mooi essay dat ‘baden’ – recreatief zwemmen – en sportzwemmen verbindt.

‘Ik zwem, waarbij ik de bewegingen van mijn ledematen uitvergroot om warmte op te wekken, zet dan met mijn gezicht naar beneden koers naar de verste reddingsboei, naar de twee vrouwen. Daar aangekomen kijk ik weer op. Een van de vrouwen vertelt over haar kind, dat aan school moet wennen. De ander maakt instemmende, meelevende geluidjes. Ik vraag me af: zijn ze hier als vriendinnen gekomen of in de vijver bevriend geraakt? Hoelang zwemmen ze al in zulk koud water? Zal er ooit iemand met mij mee gaan zwemmen in ijskoude vijvers? Ik maak nog een rondje en mijn lichaam voelt warm, maar het is de warmte van een klap: bloed dat door het weefsel raast.’

Doodgewoon proza, dat van het fysieke, individuele even afbuigt naar een sociologische overweging om weer terug te keren naar zichzelf, de eenzaamheid van de zwemster en het vooruitzicht alleen te blijven (lees ook Inger Bråtveits ‘Dit is water’). En dan die warmte van een klap: een beeld dat je meteen begrijpt, het is warm maar niet comfortabel. Er volgen ook geuren trouwens, Shapton verbindt alle zintuigen. En ja, er zit verwantschap tussen de ontbering die deze vrouwen doorstaan en het racen, maar tegelijk is de jeugdanekdote die ze oproept, van een nacht in een vreemd huis waarin ze haar race in gedachten oefent met een stopwatch, zo mijlenver verwijderd van het gekeuvel van de dames.

Bij Miek Zwamborn komen we wieren en vissen tegen en de dichter Seth Crook – haar inleidende essay is net zo interessant als de daaropvolgende poëzie. En vertaler Nicolette Hoekmeijer, je kent haar van Kiran Desai, Edwidge Danticat, Edward St. Aubyn, Nathan Englander, Toni Morrison en Candace Bushnell, geeft met Mia Martin een fantastisch inkijkje in hun vertaalproces. Ze vertaalden drie ‘Bluets’ uit de gelijknamige bundel van Maggie Nelsen, die beginnen met Herakleitos’ ‘Je kunt niet twee keer in dezelfde rivier stappen’. Telkens in drie variaties, laten ze de diepte zien van het vertaalproces, en ze lichten ook toe waarover ze twijfelden: ‘In het woordje “version” kwamen al vertalende al deze vragen samen. “Variant” en “interpretatie” hebben we beiden overwogen als vertaling; “lezing” werd gekozen om het element van persoonlijke interpretatie te laten doorklinken.’

Zo nodigt een literair tijdschrift uit tot verder lezen – terwijl ik het nog niet eens uit heb.

Bestel Terras bij Terras. Of bij de boekhandel natuurlijk.

/

Deze week gelezen: Nabokov, Van Essen

Vladimir Nabokov, Rob van Essen: de redactie las een meesterwerk waarin de vorm werkelijk iets over het verhaal zegt, en een belcampische verhalenbundel die de werkelijkheid eerst subtiel, dan stormachtig verdraait.

*

Thomas Heerma van Voss: Vladimir Nabokov, Bleek vuur

Afgelopen week werd me door De Groene Amsterdammer gevraagd wat mij boeken van het jaar zijn, en anders dan voorgaande jaren leverde ik niets in: ik kwam er gewoonweg niet uit. Te weinig nieuws gelezen, al met al. Wel enkele boeken die ik sterk vond, zo was ik geïntrigeerd door Merijn de Boers De Saamhorigheidsgroep, maar ik las geen boek waarbij ik dacht: dit is het boek van 2020. Misschien kan dat ook niet, misschien is het flauw om dan niet alsnog een paar titels te noemen. Maar wat wellicht ook meespeelde, is dat ik nu juist afgelopen week een roman uitlas die ik wél verpletterend goed vond, beter dan al het andere wat ik dit jaar las.

Bleek vuur, het boek dat Nabokov uitbracht kort na zijn internationale doorbraak met Lolita, is ontwrichtend, zeer origineel, grappig, slim, op een vreemde manier ook ontroerend; het boek (ik las het in de vertaling van Peter Verstegen) duwde me een draaikolk van uiteenlopende emoties in – waarvan mijn bewondering uiteindelijk het grootst is. Wat een schrijver. Wat een meesterwerk. Ik ben nog niet uitgedacht over het boek, in zekere zin is mijn denken erover pas begonnen, dus dit is geen gedegen analyse, alleen een paar korte eerste indrukken.

Het idee van Bleek Vuur is jaloersmakend sterk. De roman is opgedeeld in drie delen: een inleiding, een gedicht, en (het lijvigste deel van het boek) annotaties bij dat gedicht. Die annotaties en inleiding zijn geschreven door Kinbote, een typisch Nabokov-personage, eloquent, intellectueel, jaloers, af en toe vreemd woedend. Het gedicht is geschreven door de overleden Shade, een vermaard dichter naast wie Kinbote leefde. Kinbote krijgt dat gedicht in handen, en al in de inleiding stelt hij dat de omgeving van Shade daar niet blij mee is:

‘Het dikke venijn van de afgunst begon in mijn richting te spuiten zodra de universitaire tuindorpbewoners beseften dat John Shade mijn gezelschap meer op prijs stelde dan dat van enig ander.’

En even verderop:

‘Onze hechte vriendschap stond op dat hogere, puur intellectuele plan waar men kan bekomen van emotionele problemen in plaats van ze te delen.’

Deze zinnen zijn kenmerkend voor Bleek Vuur, en voor de hoogdravende, soms tamelijk ridicule taal van Kinbote. Het mooie: die taal past bij hem, en in Bleek Vuur trekt hij in zekere zin een langdurig rookgordijn op van fraaie, scherpe, komische formuleringen en annotaties:

‘Ik begrijp niet wat dit [fragment] met fietsen te maken heeft en vermoed dat deze wending van Shade een werkelijke betekenis heeft. Zoals andere dichters vóór hem lijkt hij zich hier te hebben laten meeslepen door misleidende eufonie.’

En:

‘Volgens de kalender had ik hem maar enkele maanden gekend, maar er bestaan vriendschappen die hun eigen innerlijke tijdsduur schepen.’

Iemands rimpels ‘zitten scheef, iemand verschijnt in ‘tamelijk conventioneel maar schoon ondergoed’, en zo gaat het maar door. Niets wordt zomaar plompverloren medegedeeld, alles wordt in geuren en kleuren beschreven, Nabokov strooit met adjectieven en bijstellingen, zonder uitzondering doeltreffend. Mijn exemplaar staat onder de streepjes en uitroeptekens, en wat nog los van de vele sterke vondsten zo knap is aan dit boek: die vorm zegt werkelijk iets over het verhaal, de centrale thema’s passen perfect bij de vorm waarin die beschreven zijn.

Want meer en meer blijkt Kinbote een leugenachtig, tamelijk wereldvreemd type, hij rekt de grenzen die hij zichzelf in zijn annotaties stelt steeds verder op, bekent dingen die hij eerst geheim wil houden, gaat in intrigerend verkapte vorm in op zijn verleden, waarin hij vluchtte uit het Zembla. Her en der las ik al dat dit metaforisch slaat op Nabokovs eigen verhuizing van Rusland naar Amerika, elders las ik overtuigende theorieën die erop neerkwamen dat Kinbote en Shade eigenlijk hetzelfde personage zijn.

Zo las ik deze roman niet, maar wat ik al schreef: ik ben nog niet uitgedacht over Bleek Vuur. Nu las ik vooral een verhaal met een prachtig springerige opzet – doordat het merendeel de vorm van annotaties heeft kan Nabokov heel makkelijk springen tussen de ene scène en de andere – en een toon die het getroebleerde hoofdpersonage onvergetelijk tot leven roept. Mijn boek van het jaar.

De Bezige Bij gaf Bleek vuur uit, er is nog een e-book beschikbaar. Gedrukte, tweedehands edities, vind je op Boekwinkeltjes.nl.

Daan Stoffelsen: Rob van Essen, Een man met goede schoenen

De beste reden om aan Belcampo te denken, is Belcampo’s oeuvre. Zijn beroemde verhalen (‘Het grote gebeuren’, ‘De dingen de baas’), zijn beste verhalen (‘De surprise’, onlangs verfilmd (maar door mij herinnerd onder de boektitel De ideale dahlia), ‘Avontuur in Amsterdam’) en in zijn algemeenheid zijn vermogen om iets fantastisch te creëren met een vertrouwenwekkende ik-verteller in een bekende wereld. Belcampo was voor mij de brug van de jeugdliteratuur (Beckman, Terlouw, Hartman) naar de volwassenenliteratuur.

Een andere, concrete aanleiding zal ook hebben meegespeeld: ik stuurde De surprise, een gelegenheidsbloemlezing met Georgina Verbaan op het omslag, als Sinterklaascadeau naar mijn neefje en nichtje.

Maar dat is niet de enige reden dat ik aan Belcampo denk: Een man met goede schoenen ademt op momenten Belcampo. Er zijn dubbelgangers en tijdreizigers, Amsterdam is vaak het decor, die ik is enorm vertrouwd – zoals Belcampo zijn huisartspraktijk inzette, doet Van Essen dat met zijn schrijversrol – en er is telkens een vlaagje absurdisme dat niet zelden aanwakkert tot een verbijsteringwekkende storm. Meestal is het ook enorm geestig (hardop lachen, dat heb ik de afgelopen (her)leesperiode wel gemist), door een vondst (een shortcut naar mijn middelbare school, ‘In de kelder van de Kruidenier’, die had ik ook wel gewild, maar is dat wel praktisch? Van Essen beantwoordt de vraag) of een zijdelingse opmerking.

‘Langzaam kwam er meer leven in de avond. De leden van de groepjes waar het koninklijk paar langs was geweest, praatten harder, en vermengden zich met elkaar, alsof daar sprake was van ontspanning en opluchting. Ik stond in het laatste groepje. De koning schudde mijn hand en noemde mijn naam. Ondanks het informele gehalte van de avond was het net of hij mij die naam op dat moment schonk, en ik had bijna tegen hem geroepen: maar zo heet ik al!’

Tijdens dit bezoek aan het koninklijk paleis steekt dus nog een bescheiden orkaan op. Het verhaal heet ‘De glazen kamer’. En vóór ik op de concreetste, duidelijkste aanleiding stuit om over Belcampo (1902-1990) te schrijven in de bespreking van een verhalenbundel uit 2020, dist Van Essen geweldige, navertelbare (maar beter na te lézen) geschiedenissen op van geschoren zwervers, therapeuten en tuinkabouters en familieopstellingen, Nooteboom in Eindhoven, een mysterieuze logé, een melancholische zwerftocht door Oost en een ziekenhuis en die kruidenier dus. Enorm rijk, deze bundel.

*

Pas op pagina 120 duikt Belcampo zelf op. Het verhaal zelf is bijna Nescio-achtig melancholisch (net als dat ziekenhuisverhaal) – maar ja, Grönloh en Schönfeld kenden elkaar ook goed -, en begint met een wandeling maar er zit wel degelijk een eigenaardig reïncarnatie- of dubbelgangermotief in, en zo introduceert hij het de schrijver:

‘Er is een verhaal van Belcampo waarin de verteller één dag lang alle Amsterdammers wil zijn (door een deal met God te sluiten lukt het hem) en ik kan me die wens goed voorstellen. Zelf zou ik dan eerst zestig jaar terug in de tijd willen gaan, tien jaar voor mijn geboorte; en ik zou niet alle Amsterdammers willen zijn, maar wel alle Amsterdamse kinderen, zoals ze op die foto’s staan.’

(Dat verhaal heet ‘Avontuur in Amsterdam’, het is bijna net zo oud als Van Essens wens, uit 1959, en het is climactisch sterk.)

Het verhaal draait om een dubbelgangersherkenning, en draait uit op een verlate inlossing van bovenstaande wens.

‘Ik stond met mijn handen in mijn jaszakken naar de regen te staren en toen ze op vragende toon mijn naam noemde, zei ik automatisch: “Ja, natuurlijk.”
Maar ze had me Klaasje genoemd en zo heet ik helemaal niet. “Nee, nee,” zei ik, maar ze bleef voor me staan. Het vel van haar paraplu versterkte het geluid van de druppels die erop vielen, de rest van de bui werd achtergrondgeruis. Er gleden ook druppels over haar wangen, regen dacht ik aanvankelijk, omdat dat een logische gevolgtrekking leek, het regende immers — maar ze droeg een paraplu, ze huilde. “Nee, het kan niet,” zei ze, “Klaasje is al heel lang dood.”‘

Weer die naamsverwarring, ‘zo heet ik helemaal niet’, maar het is vooral zo mooi dat de scène hier uitgerekt wordt, stil en kaal: versterkt druppelgeluid, de rest van de bui achtergrondgeruis, en een geleidelijke overgang van geluid naar beeld, van regen naar tragedie. En een dialoog die scherpgesneden is op een droevig misverstand. Of niet?

*

Van Essen schiet het belcampische voorbij. Hij is een betere stilist, een modernere althans, en komt ook met metaliteraire (bijna thomésiaanse, als bij J. Kessels) en abstractere (bijna austeriaanse) verhalen. Maar het is dezelfde fantastische inspiratie, die maakt dat in elk verhaal de werkelijkheid eerst subtiel, dan vaak er totaal anders uitziet. Een man met goede schoenen is een geweldig boek. Lezen.

Een man met goede schoenen werd uitgegeven door AtlasContact. Het titelverhaal is te lezen op Athenaeum.nl.

/

Deze week gelezen: Leanne Shapton

Leanne Shapton: de redacteur leest een mooie bundel over zwemmen, over topsport, en opgroeien.

*

Daan Stoffelsen: Leanne Shapton, Swimming Studies

Ik zwem weer. Ik kies een timeslot de dag ervoor, fiets mijn zestien minuten naar het zwembad, douche niet, steek het bejaardenbaantje over en begin aan mijn wekelijkse kilometer. Dat halfuur is ofwel een bron van ergernis (wat doen die andere zwemmers in mijn baan!) ofwel een zegen: bij weinig activiteiten kun je zo goed mentaal afdwalen van het dagelijkse – en je echt druk maken om iets.

En dat terwijl afdwalen juist mijn probleem is. Er schijnen lezers te zijn die constant doorstomen, doorlezen, dag en nacht, in één adem als een trein in een film. Of als een roman. Voor mij voelen zulke lezers ook als ongeloofwaardige personages, want ik ben traag en snel afgeleid. Mijn lezen is versnipperd.

De grote romans die op me liggen te wachten, hebben een andere leeshouding nodig. Maar plotseling heb ik ook drie non-fictieboeken over zwemmen verzameld, een totaal nutteloos uitvloeisel van mijn grote lees-en-schrijfproject van het komende jaar. Ik lees de essays van Leanne Shapton, Swimming Studies (2012). Shapton zwom als meisje in de subtop, ze trainde voor Olympische trials, maar realiseerde ze dat nooit een topper zou worden. Inmiddels is ze de auteur van een elftal boeken.

Swimming Studies bestaat uit memoires en illustraties; Shapton werd een kunstenares en auteur van een tiental boeken. Niettemin schrijft ze: ‘I’ve defined myself, privately and abstractly, by my brief, intense years as an athlete, a swimmer,’ schrijft ze in het tweede essay. ‘I’m drawn to swimming pools, all swimming pools, no matter how small or murky,’ merkt ze ook op, en ik denk aan Charlotte Van den Broecks Waagstukken, waarin ook een schrijfster veel zwemt. Maar ze besluit haar hoofdstuk met:

‘When I swim now, I step into the water as though absentmindedly touching a scar.’

Alsof dat zwemmende leven een fantoom is, iets fysieks en iets afwezigs tegelijk. Shapton haalt herinneringen op, ze beschrijft heel precies de anatomie van een race. Ze beschrijft de geuren van haar jeugd, van de zwemmers in en buiten het zwembad. De verhouding met haar ouders. Eten, kleding, klasse. De onzekerheden van de puberteit. Tijd, stopwatchtijd. Hoe ze zich een race verbeeldde en probeerde het te timen met de magnetron: precies 1:11.

Mooi boek, ik zie dat Athenaeum Boekhandel Haarlem een exemplaar heeft, vast mooier dan mijn e-book. En dat Terras komend nummer een fragment uit het boek vertaalt. Ik hoop op de terugkeer van mijn concentratie. Tot dat moment lees en zwem ik versnipperd door.

Swimming Studies verscheen bij Penguin Putnam.

/

Deze week gelezen: Simone Atangana Bekono

Simone Atangana Bekono: de redacteur las een knap romandebuut over pesten, geweld, racisme met mooi ingezette snippers mythologie.

Daan Stoffelsen: Simone Atangana Bekono, Confrontaties

Als je weinig ruimte (of tijd, in mijn geval, want online kun je maar door blijven typen) hebt, kies je snel voor vergelijkingen. Dan zeg je: als gevangenisboek is Confrontaties intenser dan Christine Ottens Een van ons, en als studie van geweld benadert het Walter van den Bergs Van dode mannen win je niet en Peter Middendorps Jij bent van mij. Maar appels, peren, citroenen. Simone Atangana Bekono’s romandebuut is in ieder geval in die beeldspraak geen knol: het is een knappe roman over een meisje in jeugddetentie. Ze werd gepest, ze sloeg terug (maar hoe hard, dat komen we pas laat in het boek te weten, in een geweldige scène), ze werd gestraft en moet zich nu aan allerlei regels houden en in therapie bij een man die in een soort Groeten uit de Rimboe figureerde. Een racist, vindt ze.

Hij vindt van niet, dat zegt hij ook, maar na een aantal uit de hand gelopen sessies legt Salomé – gymnasiast – aan de hand van de mythe van Narcissus uit dat je dat van jezelf kunt zeggen, maar dat daarmee niet het laatste woord gezegd is.

‘“Ik bedoel gewoon te zeggen,” zeg ik, en ik kijk niet naar Frits, ik kijk naar buiten, naar de grassprieten die teer en groen zijn, die meebewegen met de wind, “dat jij niet weet hoe je er voor mij uitziet.”
“Dat is volgens mij niet de les die je leert uit dat verhaal.”
“Nee, klopt,” zeg ik. “Maar ik vraag me altijd af hoe het was geweest als Narcissus had geweten hoe hij eruitzag. Hangend boven dat water, geobsedeerd door zichzelf.”’

Ik vind dat een geweldige draai aan het cliché van de klassieke mythe. Zo wordt Salomé niet alleen door die Griekse mythe bezocht, maar komt tijdens haar dromen en malen menig oud verhaal langs, gemengd met uitspraken van haar zus, haar vader, die therapeut. Maar vooral: deze omkeervraag bij Narcissus is natuurlijk ook op Salomé toe te passen. En op haar pesters, die opeens slachtoffer werden.

Atangana Bekono zit heel dicht op de huid van haar hoofdpersoon, maar creëert zo heel subtiel ook afstand, waardoor je na kunt denken of Salomé slachtoffer is van een koloniaal patriarchisch systeem, van racisme, of van pesten. Want ze was een van de weinig gymnasiasten van kleur, maar ze was ook een buitenbeentje. En of dat veel uitmaakt, want je sympathie wordt niet radicaal omgegooid. Maar Atangana Bekono geeft je de ruimte om buiten het verhaal door te denken.

Confrontaties is een benauwende weergave van een jeugdgevangenis en de tijd daarna, een zoektocht naar het waarom en hoe je te rehabiliteren als brave gymnasiast. En een onderzoek naar geweld. Ja, zo wordt die geweldsscène aangekondigd:

‘Als ik in de schuur op papa’s boksbal sloeg klonk er altijd muziek, maar dit is iets wat niemand me vertelde: vechten is heel stil. Alsof het publiek wacht op een orkest maar het orkest is nerveus, laat steeds zijn instrumenten vallen, dat geluid van die vallende instrumenten is dan de muziek. Soms een ah als een trommel tussen vingers door glipt, soms een valse noot van de trompet, een gilletje.
Ik ben niet per se sterk. Ik vocht gewoon om al het slechte. Het seizoen van het slechte, van slecht nieuws.
In de Griekse tragedies komt het slechte nooit alleen. Het wordt aangekondigd door een boodschapper en iedereen weet al meteen hoe het stuk gaat lopen. Het is altijd dit plus dit plus dit, als een golf, als een stroming, hele generaties die gevangen zijn in noodlotten, vervloekt. Ze hoeven niet zo te zijn maar ze weten niet beter. Moet je nagaan, zei mevrouw Doormans, al die tragiek!
Het blijft maar bloeien, schuimend opkomen, met volle kracht waaien. Het blijft maar takken van bomen rukken en de daken van huizen doen instorten. Het krijst. Het bloedt. Net zoals toen.’

In die afwisseling van oorspronkelijke observaties (vechten is heel stil), persoonlijke interventies, die Griekse mythologie en dan die angstaanjagende lyriek toont zich een groot talent, en dit is nog maar haar eerste roman, en vervolgens ontvouwt zich die scène, steeds harder, steeds directer en opeens zijn de hoofdletters verdwenen en is er alleen maar ervaring.

Dit is een boek om te herlezen, om te bespreken, voor lezers en leesclubs en klassen.

Lebowski gaf Confrontaties uit. Op Athenaeum.nl staat een fragment.

/

Deze week gelezen: Sarah Hall

Sarah Hall: de redacteur herlas een prijswinnend verhaal en merkte nieuwe dingen op, meer lading, meer betekenis.

*

Daan Stoffelsen: Sarah Hall, ‘The Grotesques’ (uit Sudden Traveller)

Ik schreef hier eerder een enthousiast stukje over Sarah Halls nieuwste verhalenbundel, maar repte met geen woord over ‘The Grotesques’, en nu heeft juist dat verhaal haar haar tweede BBC National Short Story Award opgeleverd. Die dubbelslag is een unicum in de vijftien jaar dat de prijs bestaat. Hall werd meermalen genomineerd, en onder eerdere winnaars zijn Miroslav Penkov, Lionel Shriver, K.J. Orr en Cynan Jones.

Over korte verhalen wilde ik sowieso iets schrijven, over de Write Now!-jubileumbundel Ik mag niet klagen, maar dat stelde me teleur. ‘De 21ste-eeuwse auteurs die een verhaal schreven voor deze bundel’ schreven vooral romans, en veel verhalen in deze bundeling zijn gewoon fragmenten daaruit. Dat is geen punt, € 9,90 is maar ietsje duurder dan de website van Athenaeum Boekhandel om te proeven van getalenteerd schrijverschap, en dit is papier, maar het voelde toch wat gek. Ik bedoel: je verwacht iets fris, iets exclusiefs, iets wat past bij een verhalenwedstrijd. Een verhaal, niet een fragment. (Is er echt een verschil? Ja, denk ik, maar ik ben er nog niet over uitgedacht.) Een andere keer schrijf ik over de naïviteit van de lezer. En ik schrijf wel een keer over die romans.

Maar nu dus ‘The Grotesques’, dat me bij eerste lezing niet opviel, misschien door mijn zoektocht naar sensuele verhalen voor ‘Huid’ destijds. Ik lichtte er gedreven, directe verhalen uit. Dit is eerder een verhaal als een wolk, een sfeer: Dilly wordt vandaag dertig, maar ze is niet opgewassen tegen de verwachtingen van de maatschappij. Ze is een dromer, een draler. Hall opent het verhaal (dat bij The Guardian integraal te lezen is) met een scène waarin Dilly draalt, bij een beroemde zwerver uit het stadje, dat door studenten van een gezicht van fruit is voorzien – een grotesque à la Giuseppe Arcimboldo. Was deze zwerver, deze Charlie-bo een gesjeesde student? Dilly denkt er lang over na, maar als Charlie-bo in beweging komt, vlucht ze weg. Ze was al te laat… Maar toch:

‘She waited outside for a moment, very close to the front door, perhaps only an inch from it. She could feel her breath against the wood. The smell from her mouth was like pickle. She could see cracks in the red paint. Inside one was the tiniest insect – its legs poking out, awkwardly. She put her hand on the knob. She took it off again. Sometimes doors could seem impossible. Impossible to open. Impossible to walk through. She felt as if she was the door, as if her own body was shut. Her hair was wet and stupid. Her coat was dripping.’

Korte observerende zinnen, alsof de punten evenzovele blokkades zijn, details die allemaal genoemd moeten worden, tot ze een ervaring worden: iets onmogelijks, totdat dat onmogelijke zijzelf wordt. Of het moment dat ze in de badkamer iets aan haar verregende uiterlijk moet doen:

‘She was sure she had a nice lipstick somewhere, a dark, sophisticated red, given to her by Cleo, who was always being sent free cosmetics. It had come in a little metallic sack, and was called something strange that didn’t suggest colour at all, but a mood, a state of fortune. Advantage. Ascent. She sat for a while thinking, but couldn’t remember the name.’

Nee, voordeel of opkomst zit er niet in, ongemerkt glijdt Dilly haar hoofd weer in.

Hall brengt me van begin af aan in verwarring: hoe oud is dit meisje? Hoe zijn de familierelaties? Dat bedoel ik met wolkachtig: er is een bazige moeder, er zijn twee broers, twee zussen, er is nog een man, er was een vriendinnetje en een baby en een rel, maar de vinger krijg je er niet op, waarschijnlijk omdat Dilly dat zelf niet voor elkaar krijgt. Het zal niet helpen dat ‘mummy’ haar kort houdt en hongerig, haar amper ontbijt en geen lunch had gegund. Ze valt bijna flauw, terwijl het verjaardagsgezelschap toestroomt en ze een weg zoekt tussen triviale gesprekken, harde stemmen, rode opgeblazen gezichten, terwijl de aanwezige Keniaanse priester haar zegent, moeder het hoogste woord heeft, en er plotseling met de laatste gast een vervelend nieuwtje binnenkomt.

Dilly ziet het helemaal voor zich, alsof ze er bijstaat, alsof ze zelf het slachtoffer is, en dan weet je als lezer: wat ze ook vaaglijk voelt, wat ze zich ook net niet herinnert, ze weet heel scherp dat zij de buitenstaander is. En ik denk dat ik nu beter zie wat dit verhaal goed maakt, en al verkies ik andere verhalen in deze bundel, en als de juryvoorzitter zegt dat dit verhaal ‘yields more with each reading, offering layer upon layer of meaning’, dan wil ik dat graag geloven. Eigenlijk is dat wat alle goede literatuur moet doen.

Faber & Faber geeft Sarah Hall uit. In Nederland verkoopt onder andere Athenaeum Boekhandel het boek.

/