10 Redenen Waarom De Discussie Over Engagement In De Literatuur Onzin Is

Afgelopen vrijdag gebeurde het weer: iemand vond in de krant dat schrijvers te weinig geëngageerd zijn. Ditmaal was het Anton Dautzenberg, een geëngageerd schrijver, in de boekenbijlage van NRC Handelsblad. Maar het is onzin. Tien redenen waarom.

N.B. Dit stuk maakt onderdeel uit van een bredere discussie. Onderaan volgen wat links naar wat voorafging en wat volgde – niet noodzakelijkerwijs reacties. Ook Anton Dautzenberg zelf heeft in de reacties een verheldering gegeven van zijn intenties.

1. In deze discussie wordt engagement altijd te eng gedefinieerd

Engagement wordt in deze discussie gebruikt als maatschappijkritiek, discussie over politiek, normen en waarden. De grote onderwerpen. Nooit over rouw, moederschap, depressie, bevallingen. De betrokkenheid van schrijvers bij deze intieme onderwerpen is minstens zo essentieel als hun stellingname over Gaza, de passiviteit van de Nederlandse overheid of of de rechten van de mens ook voor pedofielen gelden, over bonussen, banken, Syrië.

2. Literatuur wordt altijd te ruim genomen

Steevast wordt verwezen naar engagement zoals dat blijkt uit opiniestukken, columns en tv-optredens. Dat is geen literatuur.

3. De Grote Drie is altijd de dode standaard

Reve over een ezel. Hermans over katholieken. Mulisch over Cuba – dat is, kort samengevat, het engagement waarmee literatoren van nu zich moeten meten. Sterkte. Sindsdien is onze wereld veranderd. De voornaamste veranderingen: de Grote Drie leven niet meer en het schrijverschap is een vreedzaam beroep geworden. Toch?

4. Roepende auteurs zijn geen lezende auteurs

Er zijn zoveel tegenvoorbeelden te noemen, ook boeken, maar die lijken nooit gelezen te zijn. Ik noemde eerder al Peek, Koubaa, Meijer, Wieringa. Maar neem ook Uphoff, Van Hassel, Thomése, Van der Heijden, Enquist. Neem Ronald Giphart. Die heeft over meer geschreven dan over koken en heeft zijn betrokkenheid getoond bij het Polare-debacle. Neem het romandebuut van Henk Hanssen, Een kwestie van zelfbehoud, een boek over de Nederlandse VN-missie in Libanon die zo over de chaos in Syrië, Libië, Irak, Afghanistan, Oekraïne, Mali te leggen is. Dat boek verscheen vorig jaar. Schrijvers die niet lezen, zelfs geëngageerde schrijvers die niet lezen, vertrouw ik niet.

5. Leon de Winter is ook geëngageerd

Dautzenberg heeft terecht stelling ingenomen over donorschap en pedofielenvereniging Martijn. Als goed geëngageerde schrijvers noemt hij Arnon Grunberg en Hafid Bouazza. Maar niet de uiterst betrokken maar (even) regelmatig onzin uitkramende Leon de Winter. Bepaald engagement is blijkbaar geen goed engagement – maar ook dat is een vorm van engagement.

6. Schrijvers zijn geen deskundigen

De voorbeelden van Reve, Hermans en Mulisch tonen al aan: schrijvers hebben vaak geen idee. Van inhoudsloos engagement hebben we al te veel.

7. Geëngageerde literatuur is niet altijd goede literatuur

Engagement in de krant en op tv betekent stellingname. Maar goede literatuur vraagt meerstemmigheid, iets zoekends, ruimte voor de lezer. Literatuur óver iets is snel gemankeerde non-fictie. Literatuur tégen iets is al snel een pamflet.

8. Kunst gaat niet over het wat maar over het hoe

Engagement moet overgebracht worden. Als iets belangrijk is, hoe laat je dat zien, hoe zorg je dat de lezer het ziet en voelt en weet en vooral: erover twijfelt? Dat vakmanschap maakt nogal eens het verschil tussen goede en slechte literatuur.

9. Schrijvers zijn geen public intellectuals

Literatuur moet meer zijn dan amusement. Dan kunst voor een kleine groep. Dan commercieel product. Ze moet een plek hebben in de maatschappij, zich verhouden tot een grotere groep, en ze moet serieus zijn. Blijkbaar. Het ligt dus voor de hand dat schrijvers zich als public intellectuals opstellen, zoals bekende columnisten als Bas Heijne en Arnon Grunberg, (oud-)politici en die ene wetenschapper die wel uit zijn woorden komt. De vraag is of schrijvers die rol op zich moeten nemen (want 6) en kunnen nemen. Het zijn ambachtslui en kunstenaars, en hun betrokkenheid leidt niet tot stellingname maar tot kunst.

10. Literatuur kan niet zonder engagement

Goede schrijvers zijn niet a-politiek, ze schrijven niet zonder moraal. Maar dat wordt niet altijd zichtbaar, het komt niet aan de oppervlakte. Ze weten dat Aristoteles een Poetica en een Politica schreef. En dat het twee verschillende boeken zijn. Geen literatuur.

11. Literatuur moet niets

…

P.S. Dit is een overzicht van de relevante stukken van de afgelopen week, en een stukje ervoor:

Joost Zwagerman sprak en schreef al eens over het onderwerp.
Jan-Peter Balkenende verweet Mulisch al eens stilzwijgen.
Abelkader Benali vond op Facebook dat ‘Nederlandse auteurs zich en masse uit wat voor engagement ook hebben teruggetrokken’.
Op nrc.nl/boeken staat een samenvatting van Dautzenbergs stuk, met link (€) naar het volledige stuk.
Rob van Essen had op zijn blog Reddend zwemmen ook een zinnige reactie: Even dacht ik dat Dautzenberg het meende
Shira Keller reageerde op het blog van Tirade op Benali: ‘Het is niet zonder meer de taak van de schrijver om partij te kiezen, zijn ongenoegen in provocerende, ongenuanceerde, onbeargumenteerde twiets het net op te slingeren en daarmee olie op het toch al zo woekerende vuur te gooien.’
Chrétien Breukers reageerde op dit stuk bij De Contrabas. Hij verwijt me ‘schoolmeestersbluf’ en is het, eh, niet met me eens.
Rutger H. Cornets de Groot reageerde op Dautzenberg bij De Contrabas: ‘Intussen is het een onvoorstelbare ontboezeming. In een en hetzelfde stuk klaagt hij over gebrek aan engagement, maar verontschuldigt hij zichzelf. Op hem hoeven we niet meer te rekenen. Teveel engagement, te weinig inkomsten. En waar ging het stuk van dit in eigen ficties verstrikte warhoofd over? Juist.’
Ook Marko van der Wal reageerde op het blog van Tirade, ook op bovenstaande, ‘een stukje dat veel weg heeft van de stellingen bij het proefschrift van een bovenmeester’, met mooie citaten van dode schrijvers om een aantal van die stellingen te illustreren.
Lucas Hirsch meldde zich al op Facebook, en schreef vervolgens op zijn eigen blog dat geëngageerde poëzie gemist wordt in de discussie: ‘Hoe kan je een discussie voeren over literatuur en de poëzie negeren? Zou het kunnen zijn dat de “kenners” van de Nederlandse literatuur niet op de hoogte zijn van wat er zich afspeelt (of niet afspeelt, zie interview) in poëzieland en zich te veel richten op hedendaags proza?’ Ongetwijfeld.

P.P.S. Ik wil heus wel nadenken over wat er dan wel aan opiniestukken en essays in de krant zou moeten verschijnen. Misschien over twee weken. Tien onderwerpen waarover we graag een schrijver zouden willen lezen in de krant.