Deze week gelezen: Bregje Hofstede

Bregje Hofstede: de redacteur las een razendinteressant boek over slaap met mooie zinnen en radicaal zelfhulpadvies.

*

Daan Stoffelsen: Bregje Hofstede, Slaap vatten. Hoe een slapeloze de nacht terugwon

Na een sterk essay (van Anne Boyer, mijn eerste indruk las je hier al) en een sterke essaybundel (van Helen Macdonald, ik schreef erover voor Athenaeum) laadde ik een handvol wat oudere boeken op mijn apparaat – lezen in de lockdown, ver van mijn boekhandel, is grotendeels papierloos. Ik begon aan het recentste, Bregje Hofstedes nieuwe boek. Ik lees haar werk graag, ze weet introspectie en het fysieke mooi te combineren in sterke romans. Maar wat ze in Slaap vatten doet, moet je denk ik persoonlijke journalistiek noemen: ze is onderzoeker en onderzoeksobject in een zoektocht naar wat slapeloosheid is (psychisch, chemisch), wat het veroorzaakt en wat eraan te doen is.

Razendinteressant, al is Hofstede precies zoals in het eerste deel van De herontdekking van het lichaam minder een literair schrijver dan een journalist. (Een deel stond dan ook al in Vrij Nederland.) Maar het begint sterk met een jeugdherinnering aan de Melkweg, met toegankelijk taalgebruik, veel rijm, een goede afwisseling van complexe en elliptische zinnen.

‘Het kostte me moeite om te geloven wat hij zei: dat de Melkweg er altijd was, maar dat je hem thuis alleen niet zag. Ik vond het gek dat iets zo onbevattelijk groots, dat ook nog licht geeft, toch aan het zicht kon worden onttrokken, door straatlantaarns, koplampen, portiekverlichting. Dat je iets zo fundamenteels onzichtbaar kunt maken met iets zo onbelangrijks.
Ik sliep goed in die tijd. Gedachteloos. Ik sliep zoals ik ademde.’

Wat was er veranderd? Ik type dit na een beroerde nacht, maar Hofstede had alleen maar beroerde nachten. Was het eten, koffie, alcohol, schermgebruik? Was het gevolg van haar kunstenaarsovergevoeligheid, of oorzaak? Wat is de overeenkomst met depressie en angststoornissen? Wat doet context? Ze interviewt deskundigen, die ze kort en effectief karakteriseert (‘een dertiger wier Nederlands doorspekt is met Engelse termen, vanwege de tijd die ze als slaaponderzoeker doorbracht in Harvard. […] En die effecten [van slaapgebrek] zijn echt dreadful.’), ze voedt me met nieuwe kennis (koffie onderdrukt vermoeidheidsreceptoren, voor de industriële revolutie was het heel gebruikelijk dat mensen ‘s nachts wakker werden, wat klusjes deden en dan verder sliepen) en leidt uiteindelijk in een zelfhelpboekstijl naar de factoren die je kunt beïnvloeden.

Na het onderzoek wordt het boek dan ook echt een verhaal: Hofstede koos voor een verhuizing naar een Frans dorpje en hervond haar slaap. Werd zwanger. Slaap vatten eindigt als een idylle. Hofstede biedt alternatieven voor deze ommezwaai, maar dat voelt toch als decafé of alcoholvrij bier of je telefoon in zachte kleuren. Als symptoombestrijding. Ja:

‘Ik bied mijn eigen ervaring niet aan als recept maar als illustratie. Mijn bedoeling is om een denkrichting te openen in een situatie waaruit misschien geen uitweg lijkt te zijn: chronische slapeloosheid. […] Ik kan me voorstellen dat de veelomvattende suggesties in dit boek intimiderend zijn. Zeker als je op dit moment heel moe bent. Je zou zelfs kunnen stellen dat niemand in zijn eentje in staat is om de dingen waarover ik schreef echt te veranderen. Als je de slaapproblemen waar zo veel mensen last van hebben bij de wortel wilt aanpakken, moet je ver voorbij de zelfhulp kijken. Financiële onzekerheid, tijdsdruk, ontworteldheid en eenzaamheid zijn thema’s die zo groot zijn, zo alomtegenwoordig en zo vervlochten met de manier waarop de wereld momenteel werkt, dat je ze alleen écht kunt veranderen met politieke middelen. Uiteindelijk raakt de kwestie van slaap aan de vraag: wat voor wereld willen we? In wat voor wereld zouden we de slaap weer kunnen vatten?’

Het zijn goede vragen, de vragen die áchter de onderzoeksvragen liggen, en die een essayistischer, literairder vervolg zouden kunnen inleiden. De antwoorden die Hofstede vond zijn mooi en overtuigend, maar ontstijgen toch niet altijd de oppervlakte van het zelfhulpboek. Ik hoop dan ook dat zo’n goede schrijfster ook weer een roman schrijft, of een verhalenbundel: wrijving, ongemak, pijn, karaktertekening. Maar als dromen je doel is, dan moet je het dromen niet laten. Wat voor wereld wil je? Slapen kan nog, lezen kan nu, stemmen kan straks.

Das Mag gaf Slaap vatten uit. Lees op Athenaeum.nl een fragment uit het Melkweg-hoofdstuk.