Gezicht
In het feuilleton ‘In het echt’ verkent Dorien de Wit gradaties van realiteit. Via surrogaatreizen op Google Street View, de glimlach van een deepfake en het bezoeken van een televisiedecor onderzoekt ze haar besef van tijd en plaats, beweegt ze tussen werkelijkheid en illusie, tast ze haar eigen grenzen af. Deze week aflevering 1: gezicht.
*
Haar blauwgroene ogen kijken me vanaf mijn beeldscherm aan, een lok van haar donkerblonde golvende haar valt nog net binnen het ronde kader van de profielfoto. Haar blik is uitnodigend, de foto lijkt gemaakt net voordat haar glimlach doorbreekt. Ze komt me bekend voor. In een flits zie ik Scarlett Johansson, de actrice die jaren geleden haar grote doorbraak beleefde in de film Lost in Translation. Ze speelde een jonge vrouw die eenzaam en gedesoriënteerd in het enorme Tokyo beseft dat ze ook in haar leven verdwaald is. Jaren later, in andere films, vond ik haar gezicht zo anders, alsof de meest opvallende trekken waren verzacht, uitgevlakt. Ik denk dat ze in die ene film haar eigen gezicht nog had, vóór haar wereldwijde faam, voordat een team stylisten haar uiterlijk zou gaan bepalen en de reeks verjongende ingrepen aan haar gezicht zouden beginnen. Al weet ik natuurlijk niet of dit waar is, of dat mijn waarneming veranderd is.
Tien jaar geleden moest ik een grote kaakoperatie ondergaan. Ik wist dat mijn uiterlijk zou veranderen, maar ik had geen idee hoe. Zouden mensen me nog herkennen, en vooral: zou ik mezelf nog herkennen? De weken na de operatie onthulde mijn gezicht zich geleidelijk door het wegtrekken van de zwellingen. Stap voor stap kon ik wennen aan mijn nieuwe gezicht, maar het oude was in één keer en voor altijd weg. De laatste glimp ervan is te zien op een foto die mijn moeder van me maakte in een lichtblauw operatiehemd, vlak voor mijn bed werd weggereden. Zo zwaaide mijn moeder mijn gezicht uit.
Katie Jones heet de vrouw op de profielfoto waaronder zich een indrukwekkend c.v. ontvouwt. Alleen, ze bestaat niet. Haar gezicht is een deepfake – niet dat de foto een bewerkte versie is van een echt mens, maar haar gezicht is gemaakt met een geraffineerd computerprogramma dat uit het niets gezichten en personen creëert. Katie Jones is een instrument van Russische spionnen, lees ik in een nieuwsbericht. Via haar Linkedin-connecties wint haar profiel aan geloofwaardigheid en kan ze doordringen tot de netwerken van hooggeplaatste personen.
Ik heb de foto al meermalen bekeken, ingezoomd, met één oog dicht, maar ik zie niets afwijkends. Dat haar oorbel onscherp is en de achtergrond er bewerkt uitziet, is voor mijn ongetrainde ogen niet alarmerend. Hoe ik ook blijf zoeken en vergelijken met andere profielfoto’s, het verschil tussen echt en nep is voor mij niet zonneklaar.
Op een avond in een verlaten trein sta ik op want de trein remt af voor station Amsterdam Amstel, ik ben bijna thuis. Als ik opzij kijk, schrik ik van de weerspiegeling in het raam, ik was toch de enige in deze coupé? De schrik duurt maar een seconde, zolang duurt het voor ik doorheb dat ik naar mezelf kijk. Nu, jaren later heb ik in zoveel spiegels gekeken en al die keren heb ik mezelf bevestigd: dit ben ik.
De momenten waarin ik in een flits van vervreemding en verrassing naar mijn gezicht kijk, zijn nagenoeg verdwenen. Ik ben aan mezelf gewend, al vraag ik me soms af: is dit gezicht echt van mij? Lijk ik nog op mijn familie, op mijn moeder, zus, nichtjes, of is mijn gezicht deels kunstmatig, gevormd door de handen van een chirurg als een stuk boetseerklei. Soms voel ik het nog, het krioelen van gehandschoende vingertoppen tegen mijn verhemelte. Dat is het herstel van zenuwen, zei de chirurg toen ik op controle kwam, het verhemelte bewaart geen herinneringen.
Dorien de Wit tekent, schrijft, maakt korte films en ontwerpt (audio)wandelingen. Na de kunstacademie in Den Bosch voltooide ze de master Fine Art aan het Sandberg Instituut in Amsterdam. Zij publiceerde
poëzie, kort proza en essays in literaire en kunsttijdschriften zoals Hollands Maandblad, De Revisor,
Liegend Konijn en Mister Motley. In 2017 won zij de Turing Gedichtenwedstrijd en in 2019 ontving ze
de Hollands Maandblad Beurs (proza en poëzie). Haar debuutbundel eindig de dag nooit met een vraag
verscheen in februari bij Uitgeverij De Arbeiderspers.
