Deze week gelezen: Lisa Weeda , Aleksandra

Lisa Weeda: de redacteur las een genomineerde roman die even universeel als persoonlijk als actueel is – en noemt acht redenen om het boek te lezen.

Daan Stoffelsen: Lisa Weeda, Aleksandra

We doen het eens anders. Deze (semi-)wekelijkse leesimpressie is een lijstje. Voor veel goede boeken zijn er meerdere redenen om ze te lezen. Voor Lisa Weeda’s romandebuut Aleksandra is er een hele lijst te maken. Laten we met acht beginnen.

Aleksandra staat in allerlei bestverkocht-lijstjes (van Scheltema, Athenaeum, de boekhandels die hun lijstjes aan NRC aanleveren, De Bestseller60, ook al hebben boekenkopers niet overal verstand van (de top-3 van die Bestseller60 is eh… eigenaardig).
Aleksandra stond terecht in de top-3 van de Boekhandelsprijs, en boekverkopers hebben er meer verstand van.
Aleksandra staat terecht op de shortlist van de Libris Literatuurprijs, en juryleden hebben er nog meer verstand van (maar zie mijn opmerkingen voorafgaand aan mijn stuk van vorige week).
Lisa Weeda, wier grootmoeder Aleksandra Oekraïense is, begrijpt al sinds de separatisten in haar voorouderlijke Donbass opkwamen, wat nabije oorlog betekent. Dat bleek al in haar verhaal ‘Indexen voor verwijtbaarheid’ (2016) en haar chapbook De benen van Petrovski. Ze heeft familie in de steden die nu in het nieuws zijn.

‘Steeds meer mensen verdwenen, zoals eerder gebeurde op de Krim; mensen waren een paar dagen weg en doken compleet in elkaar geslagen weer op. Mensen raakten zoek. Mensen werden vermoord teruggevonden op vreemde, verlaten plekken. Mijn oudtante Nina woonde plotseling aan de frontlinie en sliep alleen nog maar in haar kelder, er ging een avondklok in, dag en nacht werd er geschoten en gebombardeerd, onze neef Igor werd bedreigd voor roebels en moest dat een paar maanden later met zijn leven bekopen. Er was te weinig eten. Er was dagen achtereen geen elektriciteit, geen stromend water, geen internet.’
De constructie is bijzonder. Wie het feuilleton ‘Spiegel’ (2018) leest, weet dat Weeda meer is dan een verteller van familieverhalen. In Aleksandra voert ze het Paleis van de verloren Don Kozak op, een soort geheugenpaleis, een fictieve locatie voor oude verhalen. Er is een grandioze propagandafilm voor waarover haar overgrootvader vertelt, die ertussenin is gebleven in, het midden (‘in ons land, in onze familie verdwijnen mensen soms om nooit meer helemaal terug te keren, die blijven voor altijd in het midden. Tussen komen en gaan’). Een fantastische plek…

‘Het is in principe niets. Dit paleis bestaat niet. Of, eigenlijk, het had moeten bestaan, maar het is gebleven bij een papieren droom van de leiders van je oma’s geboorteland. Het had het hoofdkwartier voor de wereldrevolutie moeten worden. Mensen riepen: hier gaan we alles verzamelen wat ons land rijk is, alle creativiteit van onze boeren en arbeiders! Dit paleis zou alle vrienden en vijanden laten zien dat we in staat waren om, hoe zeiden ze het ook alweer, de zondige aarde te bedekken met een monument waarvan anderen alleen maar konden dromen.’
… waarin haar overgrootvader Weeda’s aan hoofdpersoon Lisa allerlei oude geschiedenissen kan vertellen, en nieuwere, aangevuld met Aleksandra’s eigen herinneringen. Maar nog meer uit eigen hand zijn de verhalen van een vertellers-wij (een ongewoon perspectief), de voorouders, oude Donbass-kozakken die de vorm van witte herten met gouden geweien en een pijl in hun rug hebben aangenomen. Geestachtige, mythische figuren.

‘Wij zijn maar voorouders. Wij voelen de grond nog wel onder onze hoeven, maar kunnen er niet meer op lopen.’
Die twee perspectieven geven Weeda de kans om over bijna de hele droevige twintigste eeuw (en geloof me, in Oekraïne gaat die gewoon door) te vertellen, met allerhande bolsjewieken, nazi’s, maffiose separatisten, Russisch sprekenden, Oekraïens sprekenden en vooral slachtoffers van een geschiedenis van bloed en zwarte grond. Veel beelden blijven hangen (die propagandafilm, de gaten in de aarde waar voorraden en een naaimachine verborgen worden voor de sovjets, het afpersen en dreigen, het vluchten en berusten.
Om een universele geschiedenis te vertellen die even persoonlijk als actueel is.

De Bezige Bij gaf Aleksandra uit.Lees op Athenaeum.nl een fragment.