Morgen interviewt Thomas Heerma van Voss Daan Borrel bij Athenaeum Boekhandel over haar nieuwe boek, Jaar van het nieuwe verhaal. In #24, ‘Huid’, richtte ze zich tot Stella Bergsma in een brief ‘Over zelfbeminnen’ het antwoord lees je hier – en vandaag plaatsen we die brief door naar de site. Tot morgen!

*

Lieve Stella,

Laat ik maar met de deur in huis vallen. De staat van de masturberende vrouw in de literatuur is armzalig. Binnen Nederland, en ook daarbuiten. Ik vind het zo jammer, Stella, dat er zo weinig door vrouwen in de literatuur wordt gemasturbeerd. En dat wanneer het wel gebeurt, die vrouwen vaak alsnog traditioneel te werk gaan.
Als vrouwen in de verbeelding al niet echt voor zichzelf masturberen, zich zelfs daar niet seksueel veilig voelen, dan zegt dit – geloof ik – ook iets over de werkelijkheid. Is het een slechte zaak dat vrouwen niet veel en weinig diverse vrijpartijen met zichzelf beleven? Ja. Ik ben ervan overtuigd dat masturberen een uitzonderlijk geschikte manier is om te onderzoeken waar je opgewonden van raakt buíten de male gaze om – je weet wel, die blik op vrouwen waarin ze continu seksueel aantrekkelijk dienen te zijn: mysterieus doch bereikbaar; passief maar niet lijdzaam; makkelijk maar niet té makkelijk. Geil maar niet té geil. Door te masturberen leer je wat goed en lekker voelt voor je lijf, in plaats van dat je opgewonden wordt omdat een man geil van jou wordt.
Als een vrouw eenmaal het erotische heeft ontdekt in haar lijf, schreef de feminist Audre Lorde, dan kent ze pas echt haar kracht. ‘Erotiek’ is dan niet het pornografische, dat daar zo vaak mee verward wordt, maar het sensuele, dat wat lichamelijk ‘goed’ voelt – wat catharsis, melancholie en intense emoties als boosheid en verdriet in mijn ogen niet buitensluit. Als je het erotische ontdekt, sta je sterker in je schoenen. Het intieme leven kan daarom een manier zijn om sociale structuren te veranderen. Seksualiteit is, net als de verbeelding, een krachtige manier om (gender)ongelijkheid te verminderen. Dus ja, ik denk dat we iets mislopen als vrouwen weinig aan zelfbeminning doen.

Terug naar de literatuur. Ik ben niet alleen teleurgesteld, ik ben ook boos. Vrijwel alles heb ik van de literatuur geleerd. Sinds ik kan lezen, verdwijn ik in boeken om via verhalen en de verbeelding te leren, te veranderen. Ik leer nog steeds kijken van Rachel Cusk, hoe een vrouw te zijn van Maggie Nelson, een man van Cynan Jones. Misschien houd ik wel meer van woorden over kijken, vrouw en man zijn dan van het kijken, vrouw, man en menszijn zélf. Maar voor het eerst lijk ik iets niet te kunnen leren van de literatuur: hoe de kracht van mijn seksualiteit te onderzoeken, hoe seksueel vrij te zijn. Hoe lijf te worden, hoe in een andere betekenis van mijn vrouwelijk lijf te leven dan waar de buitenwereld mij in duwt.
Misschien zeg jij wel: meid, ga op een tantracursus, de literatuur is geen zelfhulp, de literatuur ís – zoals Simone de Beauvoir schreef – problematisch: in een roman vind je geen heldinnen tegen wie je enkel opkijkt. Er moet een conflict zijn om opgelost te worden.
Stella, ik ben soms misschien ook wel zo boos op de literatuur omdat ik het zelf niet genoeg doe: masturberen op álle mogelijke manieren. Dus niet alleen op de traditionele manier, zoals in het korte verhaal ‘Katja’ van Heleen Debruyne, waarin het vrouwelijk hoofdpersonage – een schrijfster – zichzelf even vlug vingert zodat ze ontspannen kan beginnen aan het schrijven van een erotisch verhaal. In de scène trekt ze eerst haar kimono uit, gaat op de frisse parketvloer liggen, vat dan haar hele vulva in een kommetje van haar handen.

Ze nam wat haartjes tussen haar vingers, trok er zachtjes aan, besloot dat ze geen zin had in omwegen; ze was kleverig nat en wilde gewoon komen. Met haar rechterhand begon ze driftig aan de buitenkant van haar clitoris te sleuren, de linkerhand maakte kleine cirkelbewegingen op haar onderbuik, precies daar waar het moest. Ze wilde lijf worden. Algauw voelde ze hoe lijf haar lichaam in bezit nam, vanuit haar kut. Het verkrampen van al haar ledematen, en dan vooral van haar rechterhand, liet niet lang op zich wachten.

De handeling is doelmatig en gericht: ze weet precies waar ze moet zijn, en waar ze heen gaat. Er is geen ruimte voor onderzoek. Ze wordt lijf, maar het lijf krijgt niet echt een andere betekenis. Misschien blijft het masturberen daarom wel zo sekserig, zo los van de rest van het leven, zo niet transformatief. Niks mis mee natuurlijk, even snel masturberen, ‘maar de waarheid’, schrijft Marijke Schermer in Liefde, als dat het is, ‘is dat al die compartimenten niet gescheiden zijn: seks, liefde, intimiteit, inzicht, heimwee. De moeilijkheid is dat ze niet gescheiden zijn.’
Zijn vrouwen bang voor hun eigen seksualiteit, Stella? Voor het erotische, dat wat werkelijk goed voelt? Ik bedoel: onze lijven zijn toch voor meer bedoeld dan even snel masturberen? Ik denk dat het voor een man een (onbewust) aantrekkelijk gegeven is, een vrouw die snel masturbeert, omdat hij dan sneller door kan naar zijn bevrediging. Soms vrees ik dat het vrouwelijk genot zo lang genegeerd is, dat er zo lang alleen via mannelijke ogen naar het lichaam is gekeken, dat we niet weten hoe we op een alternatieve manier dan via de ander seksueel met ons lijf kunnen omgaan. Dat we niet weten hoe ons lichaam te beminnen.

Ik richt deze brief aan alle schrijvers en lezers, maar vooral aan jou, omdat jouw personage Eva van Liere in Pussy album wél het hele boek door aan zichzelf zit. Ze maakte me soms verdrietig – hoe ze wéér achter de webcam kruipt om voor vieze mannen en bevestiging te masturberen, hoe dat langzaam de enige manier voor haar wordt om nog wat te voelen, hoeveel ruwer ze moet zijn, tot bloedens toe, om het gevecht met de buitenwereld en zichzelf even te stoppen. Ze deed me daarom denken aan de traditionele mannelijke antiheld – ook hij masturbeert vaak omdat hij volledig teruggetrokken is uit de samenleving –, maar dan gevoeliger. Eva is misschien geen voorbeeld van hoe je (ik) zou willen masturberen, maar ze is wel een voorbeeld van hoe je (ik) soms masturbeert, en ze draagt bij aan het gesprek over hoe je seksueel vrij kan zijn als vrouw. Eva overschrijdt de grenzen van de male gaze door zo vaak en hardhandig te masturberen, waarbij ze de lezer recht in de ogen aankijkt, en blijft kijken. Hoe verdrietig soms ook (‘Mijn vingers vinden mijn kut en beginnen. Ik denk aan Raven, maar dat maakt me niet geil, eerder verdrietig. Er is iets heftigers nodig dan suikerpijn. Een hamer op mijn kut, een bijl die mijn clit splijt. Er moet iets door die dikke, dode korst heen komen. Mijn ogen tranen, mijn hand gaat op en neer, nu al moe’), dat deed me goed. Dit is óók hoe het is om een vrouwenlijf te hebben.
Haar masturberen is zelfs transformatief, nu ik erover nadenk. In het begin doet ze het vanuit plezier, vanuit opwinding, als ze – een docente – tijdens de pauze zichzelf zittend op de wc-bril bevredigt terwijl ze het lesmateriaal doorneemt. Tegen het einde lijkt haar masturberen pure zelfdestructie. Het is misschien niet de hoopvolle ontwikkeling van onzekere vrouw naar heldin, maar een transformatie is het wel.

Misschien is mijn woede op de literatuur dan ook niet helemaal gegrond. De laatste tijd neemt een groeiend aantal Nederlandse en Vlaamse auteurs – Heleen Debruyne en jij, Radna Fabias, Alma Mathijsen, Simon(e) van Saarloos, Maartje Wortel, Jante Wortel, Nina Polak, Marieke Lucas Rijneveld en Niña Weijers – het complexe, veelzijdige verhaal over vrouwelijke seksualiteit terug, nee: ze eisen het op.

Of neem bijvoorbeeld die scène van Bregje Hofstede in Drift: de hoofdrolspeelster, een tienermeisje, heeft zich samen met haar poes Felis voor een paar dagen teruggetrokken in een camper. Ze is boos op de wereld. Op een avond begint Felis haar kruis te besnuffelen. ‘Alsof die plek iets uitstraalt,’ schrijft Hofstede, ‘geluid maakt op een onhoorbare frequentie.’
Het meisje stopt nooit iets bij zichzelf naar binnen, ook geen vingers. ‘Liever houd ik wat afstand tussen het meisje in de fantasie en mijn eigen lichaam.’ Maar opgesloten in haar busje, verlangt het meisje hevig naar iemand die haar onaantastbaarheid doorbreekt. (Don’t we all?)
Hoewel ze vreest voor de tanden en de ruwe tong van Felis, voelt ze ‘tegelijkertijd mijn buik en bekken aanspannen op weg naar iets, een inwendig, trefzeker grijpen’. Ze spant daarom haar lichaam aan, maakt zich klaar, maar als Felis haar likt met ‘haar rasptongetje’, klapt ze dubbel en schiet de poes weg. Het meisje bevredigt haar lust door met haar volle gewicht op haar vuisten onder haar bekken te leunen, haar adem ingehouden, haar spieren aangespannen.

Het is een mooie scène: hoe het meisje teruggetrokken van de wereld pas voelt hoe sterk ze eigenlijk naar verbinding en samensmelting verlangt. Ik vind het ook tekenend hoe ze die afstand tussen fantasie en werkelijkheid verwoordt. Want dat is precies wat er vaak scheelt: liever blijven we als vrouw een belofte, een fantasie, in plaats van een lijf dat naast aantrekkelijk ook ónaantrekkelijk is.
Er zit vrijheidsdrang in het meisje, in haar terugtrekking uit de samenleving en ook in hoe ze het orgasme, en dat ‘iets’, in eerste instantie naar haar toe laat komen. Maar de afstand, de kloof, blijft: ze kan haar eigen onaantastbaarheid niet doorbreken. Ze blijft het meisje dat ze al was, ze raakt niet vervoerd naar andere sferen; het is geen levenservaring die haar verandert. Maar ik ben zo benieuwd wat dat ‘iets’ is waarnaar ze grijpt. Wat wil er naar buiten? Wat kan vrouwelijke seksualiteit allemaal zijn als het niet snel, klein, ingehouden, aangespannen hoeft te blijven?

Een buitenlands voorbeeld dan. Een aantal jaren geleden kwam de roman Adèle uit, van de Marokkaans-Franse Laïla Slimani, in het Nederlands vertaald als In de tuin van het beest. Hoofdpersoon Adèle zit buiten op een traptree van een groot pand te wachten op haar minnaar. Het is avond. Ze is opgewonden en draagt een waaierige jurk, duwt haar slipje opzij, en als ze voelt dat haar lippen zwellen, sluit ze haar hand om haar vulva en knijpt hard. ‘Wijs— en middelvinger,’ schrijft Slimani. ‘Daar draait het om. Een snelle, warme beweging, als een dans. Een regelmatige streling, heel natuurlijk, ontzettend onterend.’
De ‘dans’ lijkt te ingestudeerd, het is geen vrije dans die overal heen kan leiden, en het lukt (daarom?) niet. ‘Ze stopt en begint opnieuw. Ze schudt haar hoofd als een paard dat de ergerlijke vliegen uit zijn neusgaten probeert te verjagen. Alleen dieren kunnen zulke dingen. Misschien als ze schreeuwt of begint te kreunen, dat ze dan het orgasme beter voelt opkomen… de bevrijding, de pijn, de woede.’
Ik vind het interessant dat ze buiten de deur vingert, het is actief, impulsief, maar ook hier is het masturberen alleen gericht op een orgasme, nee, op de gevoelens die op het orgasme volgen. Maar hoe kun je bevrijding, woede en pijn voelen als je seks los blijft zien van de rest, waarin vrouwen niet worden geacht woedend te zijn. Je moet een beest zijn om je zo te kunnen laten gaan, denkt Adèle, om met je buik in plaats van je mond te kreunen, ‘je moet geen enkele waardigheid hebben’.
Het is zo jammer dat ze niet in een beest durft te transformeren. Maar kwetsbaar wordt ze ook nergens in het boek. De seks ontwikkelt haar niet.
Adèle lijkt tijdelijk verlost te worden via zelfbevrediging, maar bevrijd raakt ze niet. Sterker nog, haar masturbatiesessies, net als de seks met mannen, bevestigen het traditionele, eenzijdige personage dat ze is: de geile, vreemdgaande, eenzame vrouw. De daad versterkt en zet haar gevangen in haar zelfbeeld. Zelfs een boek dat wordt gepresenteerd als hét waarachtige seksboek van de eeuw omdat het over vrouwelijke seksualiteit gaat (zoals elk boek over vrouwelijke seksualiteit wordt gepresenteerd), heeft die mannelijke blik op vrouwelijke seksualiteit geïnternaliseerd, waarin de vrouw moet kiezen voor de rol van hoer of maagd. Maar een vrouw kan ook allebei zijn: geil én gelukkig, kwetsbaar én hard, vreemdgaand én trouw, eenzaam én verbonden, dominant én onderdanig.

Het vrouwenlichaam is erotisch gezien tot zoveel meer in staat dan wat ik nu lees. Het verschil alleen al tussen hoe masturbatie voelt tijdens je vruchtbare periode en wanneer je menstrueert (daarover gesproken: ongesteld zijn vrouwen ook vrijwel nooit in de literatuur). Soms vraagt het lichaam om harde masturbatie, om snelheid, om iets groots en hards, soms vraagt het om urenlange streling, om iets zachts. Soms vraagt het om allebei tegelijk in een vrijpartij. Ik mis die diversiteit in de literatuur: die seksuele tegenstellingen in één personage.

Wat denk jij, Stella: zoeken vrouwen wel naar verlossing en vrijheid via masturbatie, maar durven ze het oncontroleerbare aspect van seksualiteit niet aan? Juist omdat het zoveel zegt over de rest van hun levens? Gunnen ze zichzelf geen ruimte om alternatieve seksualiteit en verlangens te ontwikkelen, blijven ze dezelfde vrouwelijke personages: passief, onnavolgbaar, mysterieus, seksueel ongelukkig? Of lees ik de hierboven genoemde scènes te eenzijdig? Ik probeer de male gaze te ontwijken, maar misschien kijk ik wel met een andere beperkende, feministische blik?

Tot slot. Wist je dat Lodewijk van Deyssel in 1887 al een masturbatiescène over een vrouw schreef? Hij schreef de zangerige woorden:

Mathilde voelde zich heffen en zich wechgaan, heengedragen door de kleurenverbijstering. Haar ogen doofden uit. Eén even ontstaken zij weêr. Toen zag zij alles met wit-krullende wit-blauwe gazen en vlekken gans-blauw beneveld. Haar beenen krompen samen omhoog, haar buik huiverde te-rug. Haar schrikkende handen grepen naar haar geslachtsdeel. Het slijm sapte uit haar openzijgenden mond, hete trillingen ijlden in haar achterhoofd, haar geslachtsdeel spoog zijn wellustvocht in het stijve stugge hemd. Haar ogen snikten hun heete tranen uit, die als zoute druppels in de hoeken van haar mond vloeiden.

Daar komen we dus vandaan. Weet je waar Mathilde zo opgewonden van wordt dat het orgasme spontaan naar haar toe komt? De natuur. Nu is het misschien wel heel male-gazerig om te denken dat vrouwen spontaan klaarkomen terwijl ze voor het keukenraam de wuivende bomen en de blauwe hemel buiten aanschouwen, en ook zijn die ‘schrikkende handen’ misschien niet het kenmerk van een vrije, seksuele vrouw. Maar toch. Best geëmancipeerd, voor 1887.

Alle goeds,
Daan

In #24, ‘Huid’, richt Daan Borrel zich tot Stella Bergsma in een brief ‘Over zelfbeminnen’. ‘Laat ik maar met de deur in huis vallen. Ik wil het met je hebben over de armzalige staat van de masturberende vrouw in de literatuur.’ Dit is Bergsma’s antwoord.

*

Daan, you overthinking cat.

Deze woorden komen tot je vanuit de lucht. Op weg naar Qatar in een vliegtuig vol krijsende babies was het enige moment dat ik tijd had om je te schrijven. Ik heb geen internet, mijn telefoon met 4G is leeg en natuurlijk ben ik al mijn opladers vergeten. Ik wilde dingen opzoeken om je antwoord te geven; aan scènes en teksten refereren. Zo zag ik een artikel op internet met de intrigerende titel ‘Jane Austen and the masturbating girl’ dat ik van plan was te bestuderen. En mijn vriendin Clarice Gargard schreef een stuk dat ik uitgebreid wilde aanhalen. Het was voor Oh! magazine en ging over hoe zelfbevrediging voor vrouwen een daad van onafhankelijkheid en vrijheid is. Precies wat jij ook zegt in je brief. Van mijn eigen schrijf- en rukhand stond in datzelfde blad een verhaal waarin de hoofdpersoon in zee staat en onder het lauwwarme water zichzelf uitgebreid vingert, terwijl ze kijkt naar de bejaarde badgasten aan de kust. Overeenkomsten met de werkelijkheid berustten totáál niet op toeval.

Ook hield ik een tijdje geleden een lezing over geschreven porno voor het museum Meermanno, waar een collectie vieze boekjes tentoongesteld werd die onder het mom van ‘alle tekst moet bewaard blijven’ door de Koninklijke Bibliotheek waren aangekocht van een privéverzamelaar.  Daardoor weet ik dat veel eerder dan dat Van Deyssels scène van het blad afspoot, er ook al flink werd klaargekomen door vrouwen. In de 15de en 16de eeuw werd gesquirt, geëxperimenteerd en genoten dat het een lust was. Er werden objecten gebruikt als glazen dildo’s en vrijwel zeker was er ook sprake van masturbatie. Ik zeg vrijwel, ik meen me een masturbatiescène te herinneren, maar mijn geestesoog moet een poetsdoek en de pornolezing zit gevangen in mijn mail achter de tralies van een wifiloze wereld boven de wolken. Het kan ook een scène tussen twee vrouwen geweest zijn. Geil was het in ieder geval wel.

Wat ik me vooral goed herinner is dat de  meeste van die teksten zogenaamde bekentenissen waren van dames van plezier. Allerhande erotische escapades vaak heerlijk beschreven door heren die zich dan voordeden als die lichtekooien. Hoewel je dat ook weer niet helemaal zeker kunt weten. Het zouden stiekem echte vrouwen kunnen zijn geweest. Intiem onder hun pseudoniem. De toon van die boekjes was vaak vrij feministisch en onafhankelijk. Niet al te male gazerig, zoals jij zou zeggen. Maar is het ook weer een beetje te veel wensdenken om te beweren dat die dames echt aan hun eigen seksualiteit toekwamen? Het ging vaak over hoe ze hun klanten minachtten en stiekem uitlachten. Hoe konden die mannen denken dat ze het echt lekker vonden, dat ze echt klaarkwamen? De vrouwelijke seksualiteit als eeuwig verlengstuk van de mannelijke.

Hoe was dat  later bij Xaviera Hollander, vraag ik me ineens af. Een van de eerste  Nederlandse hoeren die daar openlijk voor uitkwam op schrift. Ze schreef in het boek The Happy Hooker volkomen schaamteloos over hoe geweldig ze haar vak vond en het zou mij niets verbazen als daar ook wat sappige masturbatiescènes bij kwamen kijken. Maar ik kan het hier vanuit de hoogte dus allemaal niet naspeuren. Mijn lijf geklemd tussen twee andere lichamen die ik bij ieder woord dat ik tik ritmisch raak met mijn ellenbogen. Louter mijn geest en mijn langzaam doodbloedende laptop. Maar misschien moet ik het zoeken sowieso aan jou overlaten en je alleen in de goede richting proberen te typen. De captain brabbelt gebroken engels door mijn gedachten en de man voor me doet zijn stoel zo ver naar achteren dat ik nu met schootcomputer en al in een soort V gevouwen zit. 
Als ik eerlijk ben denk ik dat de literatuur een te benepen en beperkt zoekgebied is voor de vrije, zichzelf explorerende vrouw. Een beklemmend, knellend, keurig keurslijf van letters. Hoewel porno op zich meer op mannen gericht is, kunnen ook vrouwen zich daar toch ongegeneerder laten gaan. Dat komt natuurlijk omdat het dan gewoon sletten zijn. Die hoer-madonna-dichotomie is vermoedelijk in alle aspecten van het leven door te voeren. Een vrouw heeft nou eenmaal maar een beperkt aantal rollen om uit te kiezen. De mogelijkheid tot menselijkheid is helaas minder voor haar. Een intellectuele vrouw is geen geile vrouw en vice versa. Laat je tieten zien en niemand neemt je meer serieus, maar zet een bril op en je seksualiteit moet meteen opschuiven. Male gaze is watching us en om daar onder vandaan te kruipen zal je soms je ramen pikzwart moeten afplakken. 

Mannen mogen wél een intellectueel en seksueel wezen tegelijk zijn. Dan is het menselijk, tenslotte. 
Terwijl Wolkers met Cremers in zijn kielzog de overstap van porno naar literatuur, de vermenging van het rauwe echte leven en de hoogstaande gedachten allang gemaakt heeft, zijn veel schrijfsters nog maagd in deze fusie. Voorzichtig proberen ze die voor de herenblik weggeborgen verlangens wat ruimte te geven, een klein kiertje licht door de afgeplakte ramen.  Maar de meeste vrouwen schrijven  nog met een condoom om. Een extra bewustzijn, voorzichtiger dan hun mannelijke collega’s. Dat verklaart ook dat tastende wat jij beschrijft, dat  geremde.

‘Snel, klein, ingehouden en aangespannen,’ geloof ik dat je schreef.  Niet als een beest tekeer gaan, niet ongeremd of uitgebreid graaien naar jezelf. Je mag wel klaarkomen, maar niet te gretig. Niet te uitgebreid genieten hoor, want het blijft uitkijken geblazen. Je krijgt als wijf geen Libris voor je lusten. We laten geen hoeren in het heiligdom van de literatuur, tenzij ze kunstig door Houellebecq zijn gebeft en beschreven.

Wanneer het object zelf de pen ter hand neemt, is het anders. Dan wordt het een subject en wat zijn haar motieven dan? Wil ze verleiden? Wil ze bekoren, mooi gevonden worden? Doet ze het voor de kijkcijfers, dat kan toch bijna niet anders? Want dat ze gewoon alleen voor haar eigen plezier doet  kunnen we ons moeilijk voorstellen. De vrouwelijke seksualiteit is nog altijd een verlengstuk van de mannelijke. Niet iets autonooms, onafhankelijks. Als je als vrouw over seks schrijft, verhoud je je nog altijd tot een maatschappij die grotendeels een mannelijke blik heeft. En ik denk dat dat zelfs zo ver gaat, dat dat niet alleen voor ons schrijven geldt, maar ook voor ons echte leven. Er zijn talloze vrouwen die niet masturberen, die zichzelf nooit met een spiegel bekijken. Die de ramen naar zichzelf ook hebben dichtgeplakt.

En wat is dan onze eigen seksualiteit zonder die mannenstaar waaronder we geboren zijn en gebukt gaan? Ik heb het idee dat het nu de tijd is waarin we daar voorzichtig naar op zoek gaan. Ik noem dat de sensuele revolutie. Veel schrijfsters zijn daar nu mee bezig. In Nederland de namen die je al noemde, Wortel, Fabias, Mathijssen. In het buitenland zal het niet anders zijn. Meestal gaat dit allemaal wel enigszins gelijk op. Op een paar pioniers na. Maar het schrijven is dus nog voorzichtig.  Ik zou bijna zeggen tuttig. Ik snap dus wel dat je boos bent. Op dat enorme gebrek aan voorbeelden. Ik was dat eigenlijk zelf ook en heb er daarom zo hard in willen beuken met mijn boek Pussy Album. Al die angstige bescheidenheid van vrouwen willen wegvegen met druipend kutsap. Maar, je hebt gelijk, ik bracht daarmee vooral agressie en destructie. Behalve aan het begin van mijn boek schreef ik heel weinig lekkere buffet-tussen-mijn benen-drie-gangengenot-neem-jezelf- met-grote-halen-literatuur. Misschien moet ik dat toch nog eens doen.

Ik heb altijd een zekere schaamteloosheid gehad betreffende nou ja… alles eigenlijk wel. Ik kan me nog herinneren dat ik uitvond hoe je jezelf ‘dat lekkere gevoel’ zo noemde ik het, kon geven. Ik was nog vrij jong er zo enthousiast over dat ik het al mijn vriendinnen vertelde. ‘Jij hebt mij leren masturberen,’ zei er laatst nog eentje, plechtig boven haar Pernod. Ik had pas door dat er misschien iets beschamends was aan de voor mij onschuldige, maar geniale ontdekking, toen ik het mijn moeder vertelde en ze vreemd reageerde. ‘O ja?’ zei ze, terwijl ze in de spiegel haar haren bleef kammen. ‘Nou, dat weet ik niet, zo, hoor.’ Nee? Wist ze dat echt niet? Ik begreep er niets van.

Ik weet ook nog hoe ik voor het eerst ontdekte dat je iets naar binnen kon brengen en dat dan heen en weer kon bewegen en hoe je met de douchekop jezelf kon beffen. Ik geloof dat ik daar in Pussy Album ook over heb geschreven. En jaren na mijn eerste masturbatie-revelatie vond ik pas echt de clitoris als direct punt om overheen te wrijven. Als het maar heel voorzichtig was, tot je heel geil werd, dan mocht het heftiger. Daarvoor deed ik het via via, mijn schaamlippen over dat speldenknopje bewegen, meer op die snelle De Bruyne-manier. Dit was nog intiemer, nog beter en zorgde voor extreem heftige sterrenspetterschietendeelectro-orgasmes. Ik was er uren mee bezig en vertelde er weer net zo begeesterd over aan mijn vriendinnen. Neem jezelf met grote halen, riep ik.

Toen ik zo kon klaarkomen kon ik ook beter aan mijn bedpartners vertellen wat ik wilde. Dat kan ik me nog heel goed voor de geest halen: de eerste keer dat ik een man vertelde dat ik er ‘op deze manier niet zoveel aan vond’. Hoe verbaasd hij was en hoe krachtig ik werd. Audre Lorde heeft gelijk en mijn laptop is leeg. Je seksualiteit vinden is je kracht vinden. Daarom lopen al die kerels natuurlijk zo fier rond de wereld. Als ik een stijve lul had zou ik dat ook doen. Het ligt er zo dik bovenop. Je bent als vent eigenlijk al geslaagd, met vlag en wimpel. Wij moeten meer zoeken. En worden daar nog in tegengewerkt ook. Zelf scheef ik ooit: pas als de kut bevrijd is, is de vrouw dat echt. Het licht op mijn scherm gaat uit, onderin knippert een rood waarschuwingsbolletje. De baby’s krijsen nog altijd, de lucht is paars. Ik ga een dubbele whisky bestellen.

Daan, poes. Blijf denken en over- en overdenken. Misschien schrijf jij zelf wel een keer precies datgene wat je zou willen lezen. Want zo gaat dat. Denken moet je, en lezen en schrijven. En vergeet nooit jezelf ook uitgebreid te nemen. Met grote halen.

Stella

In #24, ‘Huid’ publiceerden we het eerste deel van Lesley Nneka Arimahs met de Caine Prize bekroonde verhaal ‘Huid en linnen’ in de vertaling van Luc de Rooy. Online lees je verder.

*

Odinaka was haar verlosser. Ze troonde Ejem weg uit haar oude appartement, hielp haar de boete voor het opzeggen van haar huurcontract te betalen, en zorgde dat ze kon intrekken in een van haar eigen gebouwen in een van fijnste buurten van de stad.
Ejems nieuwe plek, een tweekamerappartement met een zeer ruime keuken, had zo’n spiksplinternieuwe frisheid, alsof het lang leeg had gestaan of nog zeer recent grondig was gereinigd en volledig ontdaan was van de geur en de persoonlijkheid van zijn vorige bewoner. De eenheid stond via een intercom rechtstreeks in verbinding met de Osu-vrouwen die de plek verzorgden. Ejem kon een verzoek indienen als er schoongemaakt moest worden of om boodschappen vragen die dan later opeens in haar koelkast lagen. Toen Ejem iets zei over de afstand van het appartement naar haar werk, liet Odinaka weten dat ze niet hoefde te werken als ze daar geen zin in had, en de keuze om niet naar de spa terug te keren was snel gemaakt. De vrije tijd stelde haar in staat de andere vrouwen in het gebouw beter te leren kennen.
Zo was daar Delilah, in haar manier van zich kleden en in haar maniertjes bijna een miniversie van Odinaka, met wel maar de helft van haar zelfvertrouwen. Doreen, een vrouw van tegen de veertig, werd Ejems favoriet. Ze was de eigenares van een boekhandel – een die voor een boekhandel goed liep – en had de air van iemand die precies wist wie ze was en dat fijn vond. Ze schuwde de mogelijkheid van zelfbedekking.
‘Laat ze maar staren,’ zei Doreen altijd na een paar glazen wijn. ‘Dit lichaam is een kunstwerk.’ Dan tilde ze met haar handen haar borsten op en liet Ejem en de andere vrouwen aangeschoten giechelen.
De overgebleven vrouwen – Morayo, Mukaso en Maryam – waren beleefd maar afstandelijk, net fatsoenlijk genoeg – maar ook maar nét – om elke beschuldiging van onbeschaafdheid terzijde te kunnen schuiven. Ejem en Doreen noemden hen ‘de drie M’s’ of, na een paar drankjes, ‘Mmm, nee’ vanwege hun weerbarstigheid. Soms schoven ze aan tijdens Odinaka’s bijna-nachtelijke cocktailuurtje, maar binnen een paar weken beperkte de kern zich tot Odinaka, Delilah, Doreen en Ejem.
Binnen deze groep vrouwen werden er geen hatelijke opmerkingen gemaakt over Ejems naaktheid, bood niemand achterbaks aan om haar te koppelen aan een man – welke man dan ook – die haar misschien haar onvolmaaktheden kon vergeven. Odinaka praatte over haar wijdvertakte bedrijf, Doreen over haar kleine zaak, en ze plaagden elkaar met vreselijke adviezen die ze nooit van elkaar zouden aannemen. Ejem praatte een beetje over de carrière die ze achter zich had gelaten, maar ze had in dit gesprek niet veel in te brengen. En voor het eerst was haar verlegenheid alleen maar verlegenheid, niet het bewijs van waarom ze nog ongeclaimd was, noch een uitnodiging om te worden doodgesmeten met advies over hoe ze zichzelf kon verbeteren.
Daarbij, Odinaka praatte meer dan genoeg voor iedereen, onderbrak hen vaak en voerde de boventoon bij elk onderwerp. Ejem vond het prima, want van iedereen had Odinaka het interessantste leven, een van een al sinds haar geboorte niet aflatende luxe. Ze had het linnenbedrijf van haar vader geërfd toen die met pensioen ging, bijna een decennium geleden, wat nogal wat opschudding had veroorzaakt. Maar als een van de rijkste dynastieën een vrouw aan het roer wilde, was dat een luxe die ze zich konden veroorloven. En als die vrouw zichzelf graag bedekte en andere vrouwen verzamelde en om hen gaf, wie had dan de macht om haar te stoppen?
‘Ik droom ervan een wereld te creëren,’ zei Odinaka vaak, ‘waar ontkleden iets is wat een vrouw alleen maar uit vrije keuze doet.’
Tijdens Ejems eerste nacht in het gebouw had Odinaka haar een stuk linnen gebracht, een geschenk, zei ze daarbij, dat Ejem kon dragen wanneer ze maar wilde. Ejem had urenlang naar het linnen gekeken. Zelfs binnen de muren van haar gebouw, in haar eigen wooneenheid, had ze niet de moed om het aan te trekken. Tijdens Odinaka’s cocktailuurtje kwam Doreen naast haar zitten en zei: ‘Wij staan tegenover deze bedeesde fuckers, Ejem,’ en luidde daarmee een avond in waarop ze op iedereen inhakte.
‘Ga je echt zo naar je zaak?’ vroeg Ejem Doreen op een middag. ‘Waarom bedek je jezelf niet? Niemand zal iets zeggen als ze weten dat je een van Odinaka’s vrouwen bent, toch?’ Ze probeerde zichzelf ervan te overtuigen dat ook zij het linnen zou kunnen aantrekken en zonder enige angst in het openbaar verschijnen.
Doreen hield op met het doornemen van de facturen om Ejem alle aandacht te geven. ‘Kijk, we moeten hiermee leven. Ik werd op mijn tiende ontkleed. Weet je hoe het voelt om zo jong hieraan blootgesteld te worden? Ik verborg me bijna een decennium voor ik mezelf en mijn trots vond. Niemand zal me ooit meer ongemakkelijk doen voelen in mijn eigen huid. Ik ben van plan zo lang ik leef ongeclaimd en onbedekt te blijven, en niemand heeft daar verdomme iets over te zeggen. Odinaka rebelleert op haar manier, en ik op de mijne. Ik snak niet naar de veiligheid van het linnen. Als de wet me voorschrijft om naakt te zijn, zal ik naakt zijn. En dan zou ik godverdomme wel gek zijn als ik me ongemakkelijk voel om hun wet.’

De weken van het welkom, van het zich vrij voelen om zichzelf te kunnen zijn, begonnen vat op haar te krijgen en op een nacht, toen Ejem zich bij de andere vrouwen in Odinaka’s appartement voegde, deed ze dat bedekt, het linnen om haar heen gedrapeerd met een meisjesknoop, de enige knoop die ze kende. Doreen was de eerste die haar feliciteerde, en toen ze Ejem omhelsde zei ze: ‘Rebelleer op je eigen manier,’ maar haar glimlach was een beetje verdrietig.
Odinaka kraaide van plezier. ‘Alweer een! Dat vraagt om een feest.’
Ze mobiliseerde iedereen vlug, gaf via de intercom bevelen aan haar Osu-vrouwen. Ejem had nog geen van de Osu-vrouwen aan het werk gezien, maar steeds wanneer ze van Odinaka’s of Doreens appartement terugkeerde naar haar plek, was haar bed opgemaakt, de badkamerspiegel ontdaan van spatten, de korstjes tandpasta uit de wasbak geschrobd, en de kamers hielden een ondefinieerbaar gevoel net uitgeruimd te zijn.
Nog binnen het uur dat Ejem en de andere bewoonsters nodig hadden om zich voor het feest klaar te maken, was Odinaka’s appartement volgestroomd. Mannen en vrouwen, buiten Doreen allemaal gekleed, mengden zich onder elkaar en kletsten. Doreen hield hof op de bank, nipte wijn en glimlachte terughoudend.
Ejem probeerde zich in de drukte te begeven, maar zelfs met het zelflinnen voelde ze zich alleen maar als de onbedekte vrouw die ze haar hele volwassen leven was geweest. Odinaka probeerde Ejem in haar gesprekscirkel te betrekken, maar nadat Ejem alleen maar een paar stamelende replieken had uitgebracht, maakte ze zich voorzichtig uit de voeten en bespaarde zich zo dat ze nog verder in verlegenheid gebracht zou worden. Ejem ging maar in een hoekje staan, van waaruit ze de festiviteiten gadesloeg.
Ze was zich er niet van bewust dat ze zelf werd gadegeslagen, tot een man die ze theatraal voor Odinaka had zien buigen, tegen de muur vlak naast haar kwam leunen.
‘Dus jij bent de meest recente, is het niet?’
‘Ik neem aan dat ik dat ben.’
‘Je ziet er toch redelijk uit. Waarom ben je ongeclaimd?’
Ejem verstarde, behoedzaam.
‘Wat bedoel je in hemelsnaam met “redelijk”?’
Hij negeerde de vraag.
‘Weet je dat ik die vrouw al probeer op te eisen sinds ze een meisje was?’ Hij knikte in de richting van Odinaka. ‘Onze verbintenis zou legendarisch zijn geweest. De grootste linnenwever met de grootste katoenverbouwer. Wat denk je daarvan?’
Ejem haalde haar schouders op. Het ging haar echt niet aan.
‘In plaats daarvan is zij bezig met het verzamelen van puin.’
Verstomd door zijn brutaliteit draaide Ejem zich om, maar hij lachte alleen maar en riep iemand aan de andere kant van de kamer. Plotseling leek elk gelach tot haar gericht, elke glimlach een grijns om haar. Ze voelde zichzelf terugkeren tot het meisje dat Chidinma’s vaste hand nodig had voor ze met haar hoofd omhoog kon lopen. Ze dook weg, van plan om naar haar appartement terug te keren.
Ze stuitte op Delilah, die een kistje van bewerkt hout onder haar arm hield, een gewaardeerd familie-erfstuk dat Ejem herkende van hun vele bijeenkomsten. Het was een van de weinige voorwerpen waar Odinaka afgunstig om was, omdat ze er zelf niet een kon krijgen, niet in staat de oorsprong van het antiek te determineren. Ze vroeg Delilah constant het mee te nemen zodat ze het konden bewonderen, hoewel Delilah Odinaka niet toestond het te laten onderzoeken of taxeren, volkomen tevreden dat haar schat een mysterie bleef.
Ejem was niet bijzonder gesteld op Delilah. Ze had een mini-Odinaka kunnen zijn, maar anders dan Odinaka was Delilah pretentieus en pochte met haar goede afkomst. Ejems onrust was zichtbaar genoeg om Delilah te laten pauzeren, terwijl haar blik heen en weer ging tussen haar en de deur die het rumoer van de soiree binnensloot.
‘Is alles goed met je?’ vroeg ze.
Ejem knikte, maar haar strakke knikje zei het tegenovergestelde. Ze zag hoe Delilahs bezorgdheid streed met haar verlangen naar het plezier aan de andere kant van de deur. Delilahs bewegingen, een bepaalde draai in haar schouders, de manier waarop ze haar vuist balde, een bepaalde hoek waarin ze haar hoofd hield, maakte dat Ejem plots de Osu-vrouw in de bus voor zich zag. Iets moest op haar gezicht af te lezen zijn geweest, want Delilah bracht een heimelijke, zelfbewuste hand omhoog om haar haar op zijn plek te leggen – precies waar een identificatielitteken zou hebben gezeten als een regeringsverloskundige het in haar zesde maand in haar hoofd zou hebben gekrast, om het elke twee jaar, tot haar achttiende, bij ieder nieuw bezoek te verversen. Die praktijk was het enige wat Ejem over de Osu wist. Haar volk leefde samen met de Osu en toch wisten ze niets van elkaar.
Terwijl ze naar Delilahs doos keek kwam het in Ejem op dat een Osu-meisje – als ze slim en dapper genoeg was, in het bezit van onmogelijk dik haar – haar meest gewaardeerde bezit – laten we zeggen een mooi bewerkte houten doosje dat al vele generaties in de familie was – had kunnen pakken en midden in de nacht had kunnen wegglippen. Ze kon verder reizen dan ze ooit gereisd was, naar een stad waar niemand haar kende. En omdat ze slim was, kon ze naadloos opgaan in de wereld van de mensen die ze zo goed kende omdat ze hen haar hele leven had moeten bedienen.
Voor de gedachte vat kon krijgen, werd de onzekerheid in Delilahs gezicht vervangen door een kunstmatige zoetheid; ze klopte op Ejems schouder en zei: ‘Nou, rust dan goed uit’, voor ze zich uit de voeten maakte, het feestgedruis in.
Ejem werd ’s ochtends vroeg wakker van de laatste feestvierders die vertrokken. Ze bleef tot acht uur in haar appartement, maakte toen gebruik van Odinaka’s opendeurbeleid om het appartement van haar weldoener binnen te gaan. Als ze er niet zélf geweest zou zijn, had ze nooit geloofd dat het de hele nacht gevuld was geweest met feestgangers. In drie uur tijd had iemand, of verschillende iemanden, de schade van vijftig gasten – Ejem herinnerde zich ten minste twee omgestoten glazen wijn en een man die per se boven op een bijzettafeltje een speech wilde geven – terug te brengen tot de schone, moderne lijnen zoals een van rijkste vrouwen ter wereld die graag zag. Een vrouw die kennelijk puin verzamelde, waaronder zij. Ze wist niet helemaal zeker wat ze tegen Odinaka wilde zeggen – ze kon zich niet kinderlijk beklagen dat een van de gasten haar beledigd had – maar ze voelde zich gekwetst en was op zoek naar iets verzachtends.
Ze vond Odinaka loungend in haar bed, de dekens opgetrokken tot haar middel.
‘Heb je je vermaakt, Ejem? Ik zag dat je met Aju praatte. Hij is net weg, weet je.’ Ze trok haar wenkbrauwen op.
Toe maar. Nu kon Ejem hem niet beschuldigen. ‘We hadden een interessant gesprek,’ zei ze in plaats daarvan.
‘“Interessant,” zegt ze. Ik weet dat hij moeilijk kan zijn. Trek je niets van zijn woorden aan.’
Odinaka drukte op de intercom, vroeg om een dienblad met ontbijt en begon toen de nacht samen te vatten, lachend om die en deze gebeurtenis waarbij het niet tot haar doordrong dat Ejem niet aanwezig was geweest om het mee te maken.
Na tien minuten drukte ze opnieuw op de intercom. ‘Waar is mijn dienblad?’ eiste ze, bijna schreeuwend.
Toen ze de blik van Ejem opving, rolde ze met haar ogen.
‘Begin jij nu niet ook.’
Ejem opende haar mond om de Osu-vrouwen te verdedigen, maar sloot hem net zo snel, niet alleen beschaamd om de onaantrekkelijk revolutionaire insteek van wat ze bijna gezegd had, maar ook omdat het zo meer aanvoelde als een verdediging van haarzelf.
‘Je bent net als Doreen,’ ging Odinaka door. ‘Kijk, ik geef een leger van die vrouwen werk. Ze hebben een baan en die hebben ze nodig. Je weet nog wel hoe dat is, toch?’ Odinaka zette de televisie aan. Een reclame had het over een familie-uitje naar een textielmuseum waar kinderen konden leren hoe linnen gemaakt werd. Ejem herinnerde zich een documentaire die ze op school had gezien waarin de sombere slaapzalen werden getoond waarnaar ongeclaimde vrouwen werden verbannen, het gerantsoeneerde voedsel, het misbruik van de bewakers, de ‘bescherming’ die absoluut geen bescherming was. Het moest angst inboezemen om ooit op zulk soort plek te belanden, en het had gewerkt.
Toen het programma weer doorging, zette Odinaka het geluid harder tot het overduidelijk was voor Ejem dat ze geacht werd te vertrekken.

Ejem besloot dat ze als haar eerste uitstapje in het nieuwe linnen Doreens zaak zou bezoeken. Doreen zou wel iets weten te zeggen om de rusteloze pijn die binnenin haar broeide tot rust te brengen. Misschien wist ze zelfs genoeg van Delilahs geschiedenis om Ejems wegloopvermoedens te bevestigen. Doreen had haar vaak in de boekwinkel uitgenodigd – ‘Je kunt niet voor altijd binnen blijven. Kom. Kijk wat ik verwezenlijkt heb. Kijk wat een ongeclaimde vrouw in haar eentje kan opbouwen.’
Zelflinnen dragen in de veiligheid van Odinaka’s gebouw was één ding. Ejem treuzelde voor de spiegel, bestudeerde de zachtheid van haar buik, de flinke benen waar ze altijd zo trots op was, de druipende vorm van haar borsten. Ze pakte het linnen op en hield het omhoog. Veel beter. Ze bevestigde het op een eenvoudige manier, waarbij ze zo goed als ze kon het draperen en omgorden nadeed van de gesofisticeerde vrouwen die ze was tegengekomen.
Voor het eerst in haar volwassen leven staarde niemand naar haar. Toen ze de moed bijeen had geraapt om op de stoep oogcontact te maken met een man en hij zijn hoofd respectvol boog, struikelde ze bijna van de schok. Iedereen – mannen en vrouwen – behandelde haar anders, de meesten negeerden haar als zomaar het zoveelste lichaam op straat. Maar wanneer ze haar erkenden, waren hun reacties vriendelijk. Ejem voelde de beschermende verstijving van haar schouders zakken, alsof haar toestemming was verleend te ontspannen. Ze liep met een hupje in haar pas, elk deel van haar dat erdoor opveerde beschermd door het linnen. Ingepakt in linnen was ze vrijer dan ze zich ooit gevoeld had.
Ejem was zo blij verrast toen ze een bekend gezicht zag, ze glimlachte en zwaaide voor ze zich herinnerde dat de drager van het gezicht haar enkele maanden geleden haar vriendschap had ontzegd. Chidinma antwoordde met een aarzelend zwaaien voor ze Ejem glimlachend naderde.
‘Je bent bedekt! Je bent geclaimd! Draai je om; laat me zien. Je echtgenotenlinnen is zo mooi. Ik kan niet geloven dat je me niet hebt uitgenodigd voor je claimceremonie.’
De woorden waren vriendelijk maar de toon was geforceerd, hun laatste woordenwisseling hing nog in de lucht.
‘Er was geen ceremonie. Er was niets om je voor uit te nodigen.’
Chidinma’s glimlach betrok. ‘Je hoeft niet te liegen. Ik weet dat ik vreselijk tegen je deed; het spijt me.’
‘Nee, echt, er was geen ceremonie.’ Ejem leunde dichter naar haar toe, hunkerde ernaar het op te biechten, hun vroegere intimiteit te herstellen. ‘Het is zelflinnen. Ik heb mezelf bedekt.’
Chidinma had even nodig om dit tot zich te nemen. Toen ging ze erg overeind staan, trok elk laatste beetje genegenheid weg. Haar glimlach werd wasachtig en beleefd.
‘Je zult wel erg blij zijn met je echtgenoot.’
‘Chidinma, ik heb geen echtgenoot. Ik bedek mezelf.’
Chidinma’s blik werd zo kwaadaardig dat Ejem een stap naar achteren deed en tegen een man aan botste die zichzelf verontschuldigde.
‘O, echt? Zelflinnen, is dat het? Iemand uit een goede familie als de jouwe? Ik geloof het niet.’ In tegenstelling tot Ejem praatte Chidinma niet zachter, wat geschrokken blikken van voorbijgangers opleverde. Ejem suste haar.
‘O, nu ben je wel beschaamd? Heb je iets gedaan waar je niet helemaal trots op bent?’
Toen Ejem zich omdraaide om te vertrekken, greep Chidinma haar bij het linnen. Dit keer fluisterde ze: ‘Je denkt dat je bedekt bent, maar je bent nog steeds naakt. Nog geen stukje duur “zelflinnen” – hoe ridicuul! – zal daar iets aan veranderen.’
Het was een hatelijke en kwaadaardige opmerking, een die bedoeld was om pijn te doen, en dat deed hij ook. Ejem probeerde het linnen uit de vuist van haar oude vriendin te rukken, maar Chidinma liet niet los. Ze ging verder, haar stem brak door de tranen.
‘Je zult niet bedekt raken zonder iets op te geven; dat zal je niet. Het is niet eerlijk. Na alles wat ik voor je gedaan heb, het is niet eerlijk.’
Chidinma huilde nu open en bloot en Ejem maakte gebruik van de mogelijkheid van een verzwakte greep om zich los te wringen, zelf ook bijna in tranen.
Het was makkelijk geweest, dacht Ejem, in de weelde van Odinaka’s huis, te vergeten dat ze wetten braken. Makkelijk ook, om nacht op nacht met elkaar te proosten. Wat had een vrouw opgegeven zodat Ejem dit linnen kon hebben? Was ze uit vrije wil linnenwever geworden of was ze daar contractueel toe verplicht, gedoemd tot voorbij haar ‘prime’ en belast om de zorg van de staat te verdienen? Het linnen begon nu te prikken, alsof het gewoven was van ruw draad.
Ejem haastte zich terug langs waar ze vandaan was gekomen, naar de veiligheid van Odinaka’s gebouw. Bijna overmand door paniek morrelde ze met de sleutels van haar appartement en ging naar binnen. Toen ze daar eindelijk was, zakte ze tegen de deur naar de grond, hoofd tegen haar knieën, en probeerde haar ademhaling onder controle te krijgen. Ze voelde… iets, en dat maakte dat ze om zich heen keek, en toen zag ze de Osu-vrouw in de hoek staan. Haar huid was licht, ging bijna op in het schemerige beige van de muur, haar litteken een kraakbeenachtig, gezwollen massa aan de andere kant van haar hoofd. Ze leek van Ejems leeftijd of iets ouder. Ze hield een fles schoonmaakmiddel en een oude doek vast. Ze was naakt.
Het was duidelijk uit de verstijfheid van haar schouders en de omzichtige blik in haar oog dat het geen naaktheid was die ze fijn vond. Hoe lang was het geleden dat Ejem precies die blik op haar eigen gezicht had staan? Hoe lang geleden sinds ze schaamte had gevoeld die zo diep was dat ze er bijna in was verdronken?
De dag dat ze haar vaderlinnen was verloren had ze haar vader gesmeekt en bevocht hem terwijl hij pogingen deed het linnen van haar af te rukken. Haar moeder had tegen haar geschreeuwd dat ze deze last met iets van waardigheid moest dragen, maar Ejem was buiten zinnen. Toen haar vader uiteindelijk het hele linnen te pakken had, haar vingers loswrikkend die zich zelfs aan de gescheurde stroken probeerden vast te houden, had Ejem zich in zichzelf opgerold, haarzelf bedekt met haar ledematen. Sindsdien had ze elke dag moeten strijden om die paniek onder controle te houden, door het in te slikken, diep in haar buik, waar het niet tot uitbarsting kon komen.
De Osu-vrouw knikte naar Ejem en glipte toen weg door een paneel in de muur en verdween. Het paneel gleed geluidloos terug op zijn plek, en toen Ejem naar de muur liep was er helemaal geen naad te voelen. Ze klauwde ernaar, boog haar nagels dubbel en brak ze in een poging om binnen te komen. Toen ze vanaf haar kant geen ingang vond, bleef ze bonzen en roepen, op zoek naar een welkom.

Online luchtsteun bij ons 24ste nummer, ‘Huid’: Naomi Rebekka Boekwijts indringende verhaal ‘Psychiatrische dagen’, dat nu juist niet de liefde voor het lichaam bezingt.

*

I

We komen terug van de afdeling. Vandaag ben ik als een ouder die voor een dochter zorgt. Een dochter die moe en gemedicineerd naast mij in de auto zit. Er zijn nog geen bomen of struiken geplant, dus het zand veegt wild over de net aangelegde straat. Die sjaal staat mooi om je slanke hals en wappert wat kleur in je gezicht als je uitstapt en naar de voordeur loopt. Ik keek hoe je ‘m om deed toen ze je je jas en je spullen teruggaven. Ieder ander zou in de spiegel of in een raam kijken terwijl ze dat doet. Jij niet.

In het gangetje voel ik me nog wat verloren. We hebben onze kapstok opgehangen en wat foto’s. Toch is het nog niet echt thuiskomen. Je doet je sjaal af en hangt hem op, zonder dat je het door lijkt te hebben. Je ogen kijken alleen maar naar binnen. Wat daar gaande is, blijft voor mij onbekend.
Jij gaat op de bank liggen met de hond. Ik ga wat aan het huishouden doen. Het is half elf in de ochtend, net zo laat als je gisteren van huis moest naar je afspraak. Je durfde niet goed, je zag er al een week tegenop. 
De uren voor half elf zat je op de badkamervloer. Ik had dat niet door, tot ik me afvroeg waarom je fiets er nog stond. Ik vond je in de badkamer. De hond zat bij de deur. Hij kon je niet tegen jezelf beschermen, maar hij zou zijn best doen over je te waken. Je had jezelf weer beschadigd. De verzorging is inmiddels routine voor mij. Maar jou zo aantreffen, dat wordt nooit routine, dat is elke keer weer een schok. Hoe je daar dan zit, weggeraakt, verwilderd. Van de wereld afgevallen. Met je bloedende armen die je voor je uit strekt alsof je niet goed weet wat je nou hebt gedaan, en of dat wel jouw armen zijn. Soms leunend met je hoofd tegen de muur of op de vloer – daar waar het naartoe zakte, zwaar van de stoffen die vrijkwamen in je hersenen en je overspoelen met een koele rust. Ik wilde dat ik het eens voor kon zijn. Dat ik op tijd zou zijn. 
Ik doe maar wat. Ik modder maar wat aan. Ik ben hier maar met mijn zorg voor jou. Je was zo koud als de vloer waar je op zat. Je tranen waren eerst warm op je wangen, maar toen ze opdroogden prikten ze schroeierig op je huid. Je had daar ook niet moeten gaan zitten. Ik zei het je nog. Ga nou niet op die koude vloer zitten. Maar dat had ik niet moeten zeggen natuurlijk, want dan doe je het juist. Weet ik ook wel. Je zegt dat het moet. Dat je niet ons huis wilt verkloten, en daarom een plek kiest die vies mag worden. Weer een nieuwe wond op je lijf, die eigenlijk een oude wond is.

II

‘Is uw vriendin psychiatrische patiënt?’ kwam de buurvrouw laatst vragen. Ze deed duidelijk alsof ze wat aan het doen was in de voortuin, toen ik terugkwam van het rondje met de hond. Ik had haar nog nooit ontmoet, alleen vluchtig gezien toen ze een keer aan kwam fietsen. Haar huis werd twee weken na dat van ons opgeleverd. 
‘Waar leidt u dat uit af?’ vroeg ik rustig. 
‘Ik weet niet, hoe ze liep, hoe je haar de auto in hielp.’
Dat is snel, dat ik van u naar je ga . 
‘Maar is ze dat dan?’ vroeg ze.
‘Op sommige dagen wel,’ zei ik. 
Op ons en onze buurvrouw na is het nieuwe huizenblok nog erg leeg. Dat geeft niet, dat geeft wat rust, niet te veel auto’s, fietsers, schoolkinderen en ander dagelijks gedoe op die zanderige straat. Kunnen we rustig wennen. Althans, ik. Ik weet niet of jij wel aan het leven kunt wennen. 
Sommige dagen zijn eigenaardig met jou. Dat je tijdens het eten zomaar begint te huilen en uitroept: ‘Hoe DOEN mensen dat, LEVEN?!’ Of dat je in de keuken een half losgeraakte wondkorst staat af te knippen die je wat dagen daarvoor zelf hebt gemaakt. Toch heb ik zoveel liever dit, dan de dagen met een mens als de buurvrouw te delen, een mens dat nooit eens in zichzelf nagaat hoe het haar nou eigenlijk vergaat. En liever dit, omdat het het allemaal waard is voor die ene lach van jou, op die ene goeie dag.

III

Als je in ons huis op de tweede trap komt ruik je de geur van schone was. Dan sta ik altijd even stil, halverwege de trap, om dat te ruiken. Jouw geur mijn geur met wasmiddel en water. En dan loop ik verder omhoog, over de overloop het washok in, en geniet even van iets stoms als een droger die staat te draaien en warmte produceert.
Jij staat opeens op de overloop en fluistert. Je ogen draaien vreemd weg. Ik ga voor je staan om je fluister te horen. 
‘Zorg alsjeblieft – dat ik dit niet doe.’ 
Je zakt door je benen en ik moet heel hard trekken om dat ding in je hand af te pakken. Ik probeer je vast te houden maar dat lukt niet echt. Het ziet er vast heel raar uit als je ernaar zou kijken. Niet dat er iemand kijkt. Dit blijft tussen ons. Jouw pijn, de onhandige steun die ik probeer te zijn. Je armen blijven eerst slap hangen maar dan probeer je toch je handen ergens op m’n rug of schouders te houden. Je vindt steeds meer grip, steeds steviger houd je je vast. Jankt en schreeuwt. Tot het weer gaat, tot het weer gaat. Ik houd me groot. Haal maar even diep adem. Dat zeggen ze altijd terwijl je dan juist niet diep adem kunt halen. Al die goedbedoelde clichéadviezen. 
Ik help je naar beneden en zet je onder de douche. Ze zeiden dat ik dat met je kon proberen. Ik hoor de wind gieren door het ventilatiegangetje boven de douche. Jij wilt het water of ijskoud, of zo heet dat het je zal verbranden, maar ik houd je handen weg van de kraan. Ik stel me voor dat het is zoals wanneer je binnenkomt nadat je heel lang buiten in de kou hebt gelopen of gefietst. De kou lijkt in je botten te zitten, en dan is het zo moeilijk om warm te worden, ook al neem je een douche en stroomt het hete water over je lijf en trekken de rillingen langzaam weg.