Jette staat met haar rug naar mij toe, ze tuurt naar de kleine tuin. Er staat nog een oude schommel, half verzonken in het gras, en een stenen bankje tegen de heg.
Wat is het leeg, zegt ze. Haar blote schouders gaan een even op en neer en ik weet niet of dat door haar ademhaling of door wat anders komt.
Ik vraag of ze dat erg vindt, van die leegte en ik zeg dat het mij weinig kan schelen.
Ze schudt haar hoofd en ze zegt dat ze wel weet hoe ik erover denk en in plaats van zich om te draaien doet ze een paar stappen vooruit, tot aan de vensterbank. Ze drukt haar hand tegen het raam en ze kijkt naar boven, naar het huis van onze nieuwe achterburen en de slaapkamers die daar zijn.
Ik hoor hoe haar broer spullen op het parket in de gang neerzet, een boekendoos of een tas met kleren misschien, en ik ga nog even naast haar staan, aan het raam en ik leg mijn hand op haar schouder. Ik zeg dat het vanzelf als thuis gaat voelen. Na een tijdje geef ik haar een kus op het plekje onder haar oor waar haar huid heel zacht is en ik wijs de tuin in. Daar komen tegels, zeg ik, daar de barbecue en daarnaast een loungeset, zo-een die we laatst zagen.
Ze knikt naar waar de barbecue straks komt en nu nog die oude schommel staat. Zou die nog te repareren zijn, vraagt ze. Ze vraagt het alsof er vanalles vanaf hangt.
De touwen zijn groen en ik betwijfel of het droge hout haar gewicht aankan, laat staan dat van mij en omdat ik niet het verkeerde antwoord wil geven zeg ik: dat moeten we aan je vader vragen, die heeft er verstand van. Ik kus haar een tweede keer op hetzelfde plekje en ik zeg dat we binnenkort ook een nieuwe kunnen kopen, wanneer we hem nodig hebben.
Ze draait haar gezicht, van onder naar boven, en ze kijkt mij door haar wimpers aan.
Ze zegt dat ze niet weet of ze wel een nieuwe schommel wil en daarna, iets zachter: ik weet niet of ik het nog een keer wil proberen.
Ik zeg dat ik dat ik het begrijp en dat het tijd nodig heeft. Ook wil ik zeggen dat het niet te lang moet duren maar dat doe ik niet, dat weten we allebei.
Ze legt haar oor tegen mijn sleutelbeen dat zo erg uitsteekt sinds ik geen bier meer drink en met haar hand op mijn rug drukt ze zich in mijn wollen trui. Ze fluistert dat ze het fijn vindt dat ze mij heeft. Met mijn hand strijk ik door haar rode haren en ik doe heel even mijn ogen dicht. Zij verstopt zich dieper in mijn trui en zo blijven we een tijdje staan, als man en vrouw, terwijl haar broer in de gang steeds meer spullen neerzet en in de achtertuin een schommel staat die misschien wel nooit vervangen wordt.
Op straat kijk ik naar haar vader die in de cabine van de verhuiswagen een sigaret rookt en help ik haar broer met het uitladen van het babybedje waar zijn eigen kinderen in geslapen hebben. Wij hebben er genoeg, zei hij toen Jette nog zwanger was en hij het ding onze oude flat in droeg. Sindsdien is het ons babybedje.
Ik geef hem een ovale plank met gaatjes aan en ik grinnik om de grote B die ze meteen met viltstift op het ding schreef. Ze deed dat om aan te geven wat de bovenkant was.
Haar broer vraagt wat er te lachen valt.
De B van Baby: voor de duidelijkheid, zeg ik, anders gaan we er zelf in liggen.
Hij schudt zijn hoofd en klemt de plank onder een arm terwijl hij met de ander een bundeltje spijlen in bedwang houdt. Zo loopt hij het hele bedje behendig richting de voordeur. Halverwege draait hij zich om. Of het naar de kleine kamer moet, vraagt hij kortaf.
Ik zeg dat hij het in de gang mag zetten, bij de andere spullen, en dat doet hij.
In de zijspiegel van de wagen zie ik haar vader mijn kant opkijken. Hij is uitgerookt en steekt zijn hand uit het raam. Met het kleine matrasje zwaai ik terug, ik had verwacht dat het zwaarder zou zijn. Haar vader wijst naar mij en biedt aan het ding naar binnen te dragen.
Ik roep dat hij aan zijn rug moet denken en dat hij maar lekker blijft zitten.
Hij schudt ook zijn hoofd en ik loop ons matrasje naar binnen.
Ik zet het de gang neer, naast de plank en de spijlen en de Ikea-tassen vol babykleertjes. Het is er koud, kouder dan zo-even. Er komt tocht vanuit de woonkamer.
Waar ik net met Jette stond, aan het raam, staat ze niet meer.
De achterdeur is open en Jette zit in de tuin, op de oude schommel. Ze heeft haar handen op de groene touwen en met haar tenen steunt ze op het natte gras. Alles beweegt een beetje. De schommel beweegt omdat hij elk moment in kan storten, de heg beweegt omdat het waait en Jette beweegt haar blote schouders omdat ze het koud heeft.
Ik heb het koud schatje, zegt ze.  
Terwijl ik mijn trui over mijn hoofd trek zeg ik dat ik het zelf ook niet warm heb maar dat hoort ze niet en dat is prima. Soms is het belangrijker hoe zij zich voelt.
Als ze mijn trui om zich heen laat vallen blijft haar haar onder de gebreide kraag steken. Het is net alsof je een capuchon op hebt, zeg ik en ik leg mijn hand op haar hoofd zoals ik dat ook ooit bij ons kleintje zal doen, als we samen naar het voetbal of de kermis gaan. Daarna zak ik iets door mijn knieen en ik fluister dat ze mijn roodkapje is en dat er een grote boze wolf in de verhuiswagen zit. Daar lachen we om en volgens mij vinden we dat allebei fijn,samen lachen.
Voordat ik terug de woonkamer inloop duw ik haar zachtjes tegen haar schouders. Ze haalt haar tenen uit het gras en blijft heel stil zitten. Zo wiegt ze van voor naar achter, met mijn wollen trui over haar lange rode haren, op de oude schommel die misschien wel of misschien niet ieder moment in kan storten.
Haar vader staat half in de kamer. Achter hem leunt de ovale plank met de gaatjes tegen gestucte muur. Hij steunt het ene eind van mijn houten bureaublad op zijn knie en met zijn hand grijpt hij krampachtig aan de deurpost. Waar moet deze heen, hijgt hij. Ik kijk naar hem, dan door het glas naar Jette, die al bijna bewegingsloos op de schommel zit, en dan weer naar hem. Naar boven, zeg ik, naar de kleine kamer, naast de badkamer. Zet hem daar maar zo lang neer.
Hij wipt het uiteinde verrassend eenvoudig van zijn knie onder zijn arm en vanuit de gang hoor ik haar broer zeggen dat hij alleen hoeft te sturen, hij houdt hem wel in bedwang. Ze dragen samen het bureaublad naar boven. Halverwege laat haar vader zich met zijn heup tegen de leuning zakken. Rustig aan pa, zegt haar broer, we hebben tijd genoeg.
Daar heeft hij gelijk in. Het is september en voor je het weet is het weer april.
Als haar vader zijn bril heeft recht gezet en het zweet op zijn voorhoofd aan zijn blote onderarm afveegt vraag ik het hem. Heb je die oude schommel in de tuin heeft zien staan, zeg ik. Hij gromt en zijn zoon gromt ook.
Zouden jullie daar zo eens naar kunnen kijken, zeg ik, we willen hem graag een beetje opknappen.

28 april wordt Laura Broekhuysens nieuwe boek Winter-IJsland gepresenteerd, dat voortkomt uit haar reeksen op Revisor.nl (Winter-IJsland & Zomer-IJsland). Met Laura vroegen we Bernke Klein Zandvoort en Richard de Nooy hún IJsland te beschrijven in een kort verhaal. Dit is ‘De vier laatsten’, Nooy-IJsland.

*

Omdat je ooit in een druk café gekscherend verklaarde dat je een hekel hebt aan gelukzoekende IJslandse spitsen, die zich enkel en alleen in Nederland vestigen om lokale keepers te vernederen en onze eigen spitsen het brood uit de mond te stoten, wordt je gevraagd iets te vertellen over IJsland. ‘Kon Ronald Giphart niet,’ vraag je nog aan de redacteur, die dat iets te stellig ontkent en het bovendien geen bezwaar lijkt te vinden dat je nog nooit in IJsland bent geweest. Dat zou een probleem kunnen zijn, ware het niet dat je een aantal troeven in handen hebt, die jou de uitgelezen persoon maken om deze geiser te dempen, dit zeehondje te wassen, deze Finnbogason te tackelen.

♠ A — Je bent blogger geweest voor een grote luchtvaartmaatschappij en hebt, zonder je bureaustoel te verlaten, reisverhalen geschreven over tientallen landen. Kortom, je bent frequent flyer bij Internet Airlines.
♠ H — Je bent een roman aan het schrijven die zicht afspeelt in een vijftiental landen. De helft daarvan ken je alleen via het journaal, verhalenbundels en Google Streetview.
♠ V — Je bent ooit begonnen aan een verhaal bestaande uit louter openingszinnen, maar kwam er al snel achter dat dit veel weg heeft van een voetbalwedstrijd waarbij steeds opnieuw wordt afgetrapt, met alle spanning en belofte van dien, maar zonder doelpunt of uitslag.

Dat laatste geldt eigenlijk alleen als troef binnen de IJslandse context omdat je tijdens je onlinezoektocht een wonderbaarlijke ontdekking doet: IJsland heeft al eeuwenlang een heuse beginzinnencultuur.

IJsberend van schots naar schots ontdek je dat deze Opnun Setningar Menning ooit uit nood is geboren. Omdat er vroeger bijna geen bomen op het eiland groeiden was er vaak papierschaarste. Ook de toevoer vanaf het vasteland was onbetrouwbaar, waardoor er regelmatig ruzies ontstonden tussen IJslandse dichters en schrijvers, die meestal uitmonden in vechtpartijen waarbij de zwakkere, minder goed bewapende letterbroeders aan het kortste eind trokken. Hierdoor was er in IJsland lange tijd sprake was van een krijgersliteratuur.

Aan deze ongelijke strijd kwam in 1536 een eind toen de verlichte krijgsheer Gunnar Skallagrímsson de eerste Vetur Fundur organiseerde in Reykjavik. Deze Winterbijeenkomst werd daarna jaarlijks gehouden zodra de eerste sneeuw was gevallen. Alle schrijvers trokken dan naar de hoofdstad met hun beste beginzin op zak en troffen elkaar in de Rithöfundar Sal, alwaar de beste beginzinnen werden gekozen om te bepalen welke boeken in het voorjaar gedrukt zouden worden.

Hongerig naar meer duik je steeds dieper onder het ijs en komt terecht op de site van schrijversgroep Nýtt Upphaf (Nieuw Begin), die de traditie in ere houdt met een jaarlijks festival waar schrijvers nog steeds hun openingszinnen uitspreken zodra de eerste sneeuw is gevallen. Onder het kopje ‘Nice to know’ staat een negental fascinerende feiten.

1. Sommige schrijvers huurden predikanten en later acteurs in om hun zin uit te laten spreken.
2. Nadat alle beginzinnen waren uitgesproken, mochten de aanwezigen een zogenaamde kjörseðilinn invullen met de namen van hun vijf favorieten.
3. Omdat alle schrijvers hun eigen naam bovenaan hun stembiljet zetten, ging het vooral om de zogenaamde Síðustu Fjórum — de Vier Laatsten.
4. Traditioneel werden de stemmen geteld door de burgemeester, de predikant van de Lutherse Kerk en de hoogste rechter van Reykjavik.
5. Tijdens het tellen werden de schrijvers getrakteerd op een feestmaal, waarbij stevig werd gedronken en gespeculeerd over de uitkomst.

Je leest dit alles met stijgende verbazing en stelt je voor hoe de stoere schrijvers in hun dampende bontjassen aan tafel zitten — zingend, schransend en drinkend uit de bovenmaatse schedels van hun gevallen kameraden. Je hoort hoe hun beginzinnen zich nestelen tussen de zware scheepsbalken in de nok van de Rithöfundar Sal

6. Tot op de dag van vandaag komen de Síðustu Fjórum nog steeds met hun namen in de krant en staan ze in hoog aanzien bij boekhandelaren en lezers.
7. De IJslandse staat koopt een deel van de eerste druk op en distribueert die aan lokale bibliotheken en scholen.
8. De namen van de Vier Laatsten worden nog steeds bijgeschreven in een eeuwenoud register.
9. Nýtt Upphaf tracht de IJslandse literatuur te ontsluiten door alle winnende beginzinnen sinds 1536 te vertalen in het Engels.

‘Click here to download the full list.’

Je ruikt je prooi. Tergend langzaam sluipt het downloadbalkje zich vol. Dan is het klik-klik-dubbelklik en ineens sta je, brullend van genot, middenin de zeehondenkolonie. Het liefst zou je alle beginzinnen hieronder in Nederlandse vertaling willen weergeven, maar je besluit de IJslandse traditie in ere te houden door je te beperken tot je vier favorieten — je eigen Síðustu Fjórum.

• ‘Omdat hij al zoveel had verwoest, werd Ragnar Olafsson aangewezen om de Snæfellsjökull het zwijgen op te leggen.’ (Einar Magnusson, 1613)
• ‘De walvis hing als een donderwolk boven hun roeiboot.’ (Halldór Eiríksson, 1848) | Bedenk hierbij dat Moby Dick van Herman Melville in 1851 verscheen.)
• ‘Er is een vrouw onder ons!’ (Ingólfur Pétursson, 1805 | Deze uitspraak mondde uit in een heftige discussie en er verschenen in het daaropvolgende jaar een vijftal boeken waarin dichters en schrijvers zich probeerden voor te stellen waar vrouwen over zouden schrijven.)
• ‘Toen de mannen terugkeerden van de jachtwateren ontdekten zij dat de Verdwaalde Hollander vanuit zijn ziekbed de vrouwen van Reyðarfjörður met handen en voeten had leren liegen.’ (Magnus Hallgrímsson, 1667)

In De Revisor 2007-4 publiceerde de vorige redactie een verhaal van Gustaaf Peek, nu redacteur van dit tijdschrift. ‘Cocon’ heet het, het verhaal van twee meisjes, het is op derevisor.nl te lezen. In het jubileumjaar 2014 benaderden we auteurs om verhalen uit de Revisor van een vervolg te voorzien. Gilles van der Loo schreef een vervolg op dit verhaal: ‘De oversteek’.

*

Wenda liet de motor lopen. Ze gooide haar telefoon in het vakje naast de asbak en staarde minutenlange seconden naar haar sleutelbos, die onder het contactslot bungelde; naar de kleurige labels en hangers en elastiekjes die er met de jaren aan vast waren gegroeid. Afzettingen, koralen en anemonen die een gezonken ring met schreeuwerig leven hadden bekleed.
Een schaduw viel over het dashboard. Toen Wenda opkeek stond haar dochter naast de wagen, haar hand tot een knuistje geperst. Wenda leunde over de bijrijdersstoel, trok aan de hendel en duwde de deur van zich af. Masha’s gewicht – alles waaruit haar dochter bestond – was niet genoeg om de vering van een tien jaar oude Civic te doen meegeven. Haar rugtas zakte op haar schoot ineen.

‘Als jij dat wilt,’ had Arthur gezegd toen de Civic nieuw was, en hij hun pasgeboren kind in zijn wildbehaarde armen hield, ‘dan wordt het Anna.’
‘Nee,’ had ze gezegd.
‘Lief, je hebt alle tijd om erover na te denken.’
Toen pas had Wenda gehuild, en ze vroeg Arthur hun dochter even mee te nemen. Haar kindje, dat zo vredig sliep, mocht niet wakker worden bij het snikken van haar moeder. Wenda zou alles anders doen. En anders begon nu.
Masha van Hees, werd het na drie dagen. Dat hun dochter uiteindelijk Masha Anna van Hees heette, kwam door Arthur.
‘Ik wil niet dat ze zo begint,’ had Wenda gezegd. ‘Met een dode tante in haar naam.’ Ze had hun dochter in haar armen opgestuwd alsof ze haar voor het eerst aan hem liet zien. ‘Ik wil dat ze vrij is.’
Arthurs bruine ogen, waarin – Wenda had er jaren naar gezocht, moest het absoluut zeker weten – niets dan zachtheid te vinden was, liepen over. Hij knikte, en zijn handen trilden toen hij Masha van haar overnam. Samen hadden ze gehuild totdat de zuster binnenkwam en luchtig en respectvol deed wat er gedaan moest worden voordat ze met een knipoog weer vertrok. Het is goed, liet ze merken, haar jas schoon en stijf als gebleekt karton. Het is de gewoonste zaak van de wereld.
Maar dat is het niet, dacht Wenda bij het dichtzuchten van de brede deur. Niet voor mij.
Die middag had Arthur hun dochter aangegeven, en later zou Wenda zich afvragen of hij getwijfeld had toen hij in dat stadhuishokje Anna opschreef. Of hij bereid was geweest de gevolgen te accepteren.
‘Als je van iemand houdt,’ zei hij voordat hij haar het uittreksel liet zien, ‘dan doe je wat goed voor die ander is. En niet wat ze zegt dat ze het liefste wil.’ Hoe had hij kunnen weten dat Wenda vlak na zijn vertrek al van gedachte was veranderd? Dat ze haar zusje er wél bij wilde hebben. En dat ze daarna wéér van gedachte was veranderd. En wéér. En morgen werd Masha tien.
Wenda reed achteruit de weg op en keerde de Civic. De moeder van een klasgenootje – was het Kristel? – kwam aanfietsen en zwaaide.
‘Dikke koe,’ zei Masha, en zwaaide terug.
Wenda trapte hard op de rem; de motor sloeg af en de wagen dobberde als een bootje. Glimlachend reed de fietsmoeder langs, waarbij haar bel langs het raam scheerde. ‘Waarom zeg je zoiets?’
Masha haalde haar schouders op en zakte onderuit. Achter hen begon een andere moeder – in een terreinwagen zo hoog dat Wenda met geen mogelijkheid kon zien wie erin zat, misschien was het wel een vader – te toeteren.
Wenda startte de motor weer en reed de drempels over, haar schouders opgetrokken bij de laatste en hoogste voor de onvermijdelijke klap van uitlaat op straatsteen, en sloeg af. Als Masha zo stil werd, was het beter niet door te vragen. Vanmiddag, als ze thee gedronken hadden – altijd mangothee, altijd met een Nizzakoekje – zou Wenda haar vragen waarom ze zo onaardig deed tegen de moeder van Kristel. Waarom ze het nodig vond iemand te kwetsen.
Ze reden langs de weilanden die achter de hockeyclub lagen, passeerden de gele poort met het clubhuis-op-palen erachter en wachtten bij het stoplicht, dat meer dan vijf minuten lang voorrang verleende aan niemand. Masha draaide aan de zenderzoeker van de radio.
‘Wil je muziek?’ vroeg Wenda, en leunde voorover om de knop in te drukken.
Masha schudde haar hoofd, ze trok een elastiekje uit haar haar en kamde het blond met gekromde vingers. Waar het bijeengebonden was geweest zat nu een watergolf. Een meander, eerder, dacht Wenda. Een bocht in de rivier.
Terwijl haar baby tot een dreumes en daarna een peuter groeide, het vet onder haar huid langzaam in lange spieren veranderde en haar neus steeds smaller werd, was Wenda blijven zoeken, speuren naar tekenen van Anna’s gezicht in Masha’s uithardende trekken.
‘Dat is Arthurs neus,’ had Arthurs moeder gezegd. ‘Indisch. Je blijft het terugzien.’ Wenda was er niet gerust op geweest. Voor het slapengaan, als ze haar dochters haar kamde, tuurde ze in Masha’s pupillen, dieper en verder dan ze ooit in die van Arthur had gestaard om te bepalen of hij te vertrouwen zou blijken, of er geen Jack in hem woonde. Maar Anna was weggebleven.
Arthur was geen Jack en Masha was geen Anna.
Niemand zou niemand uit een raam laten vallen.
Haar kind was vier geworden en daarna vijf. Zes, twee keer zo oud als Anna ooit geworden was. Waarom wist Wenda niet precies, maar morgen zou een nieuwe tijd aanbreken. Morgen zou ze erin geslaagd zijn Masha ondanks de sterke stroming, de roofvissen en het messcherpe koraal veilig aan wal te zetten.
‘Wat denk je dat ik morgen krijg?’ zei Masha toen ze bij de rotonde wachtten. Een vrachtwagenchauffeur had moeite met de draai en reed zich klem. Om vrij te komen moest hij een aantal meter terugsteken, waardoor alle auto’s achter hem dat ook moesten. Vanwaar Wenda zat leek het er even op dat de woensdagochtend achterwaarts zou worden afgespeeld. Voor ze het wist zou ze weer zitten wachten buiten het hek van Masha’s school, haar moeder weer aan de lijn hebben.
‘Ik wilde vragen of je het goed vindt als ik Masha op haar verjaardag bel,’ had Leonne gezegd. ‘Om haar te feliciteren. Ik dacht: ik bel jou eerst even.’ Het was goed dat ze het vroeg, maar Wenda wist niet of ze Leonne veel minder haatte als ze woorden als overleggen en communiceren gebruikte; als ze zo vreselijk haar best deed. ‘Het is aan jou, natuurlijk. Wat jij denkt dat het beste voor Mas is. Ik wil me daar niet mee bemoeien. Hallo? Lieverd? Ben je daar?’
De vrachtwagen was vrijgekomen en kon de bocht nu maken. Na een paar seconden baste het grijze staal van het onderstel langs haar ruit: buizen en drukcilinders en wielenwielenwielen. Wenda deed het raampje dicht om de dieselwalm buiten te houden en dacht aan de blanke longen van haar dochter, aan schoonwitte blaasjes die frisse zuurstof aan haar bloedbaan toevertrouwden.
‘We zullen zien wat je voor je verjaardag krijgt,’ zei ze, en raakte bij het schakelen licht Masha’s knie. Ze dacht aan het IKEA-bed dat in het schuurtje wachtte om door Arthur in elkaar gezet te worden. Vanavond, als Masha sliep, zouden ze samen zijn werkkamer ombouwen tot een echte meidenkamer, met alles erop en eraan. Hun dochter zou naar de bovenverdieping verhuizen en haar nieuwe kamer had een raam, maar dat was oké. Het was tijd. Misschien zou ze op een gegeven moment parachute willen springen, of bergbeklimmer worden.
Hun huis stond op de kop van hun straat. Dat had Wenda er het meest in aangetrokken: als je aan kwam rijden leek het je op te wachten, en de ramen van de eerste verdieping stonden vriendelijk in de gevel. Vanaf morgen zou Masha achter het linker slapen. Ze zou puberposters ophangen, muziek draaien en met de deur slaan als ze ruzie had. Voor je het wist zou ze te lang worden voor haar nieuwe bed, een grotemensenbed krijgen en daarin zoenen met een buurjongen. In dat raam zou ze met vriendinnen haar eerste jointje roken: zachte ellebogen, aangezette wimpers en golvend haar, uitvloeiend over de vensterbank.